(Лемдэ Курык Кугызалан мурем)
Мийышым, онае дек лишемым, киндеркым шынден надырым пыштышым, памаш вдым подыльым, йолташым ужын кутыралтышым, чоклымо годым сукалтышым, онаеын мурыжо почеш шонкалышым, юмо кочкышым авызлышым, онае-влаклан таум ыштышым, ик сылне верыште шке мбакем кум ведра памаш вдым оптальым да мг пртыльым. Чонышто - ласкалык. У шинча дене йыр-ваш улшо пртсым ончем, чеверласыше йолташым поснак ласкан ндалам. Умбаке илымэ шуэш!
Ласкалык чонышто эрежак ок иле, Чумблат курыкыш миен коштмо годым гын – толешак! Ккш да кукшу вер, кож, куэ, писте да моло пушеге-влак калыкым авырен-оролен шогат, мылым пуат, лн Лемдэ эер шке вд поянлыкшым вашкыдэ ала-кушко нагая - пуйто мшкыран дырамаш ошкылеш. Тулым шуко ылыжтыме, кандаш под кеча, юмо кочкышым Кукнур кундемысэ марий-влак ямдылат. Нунын пашаштым онае Мамаев Вячеслав Михайлович виктара. Шернур воктенысе Чеме ял гыч, тыште тудым Микал Славик маныт. Чоткыдо марий. Икмарда капан, шнан (жилистый), чурийже вычкыж, шинчаже псо, шомакшэ пегыдэ. Кумалтышым войзаш огеш пу! Тыштэ театр огыл, тыштэ юмо паша, садлан фотоаппарат, видеокамер лийшаш огыл. Сото телефоным йрыкто - Юмо дене телефон деч посна ойлыман. Ала-клан тыгай шот ок келше, мылам гын – лачок веле. Тиде кумалтышлан Шернур марий-влак вуйын шогат, садлан нуным колыштман.
Марий калыкын т онаеже, Торъял марий Таныгин Александр Иванович (Танакар Семи Васли Опанас Саван Опай Омыля Ондре Йыванын Эчан эргыже) тольо, чылажымат Мамаев дене келыштара. Моло онае-влакат шке темлымашыштым ешарат, нигм огыт шкал – тыге марий коклаште демократий озалана.
Мамаевын чоклымыжо мыланем прт чоымо гае чучеш: пырня мбак пырня, радам почеш радам возеш, срал деч срал прт пура нлталтеш. Товартошым кырыме йк шокта - осалым тыге поктат.
Таныгин кайык гае мура. Кутырымо годым йкшо кжг гын, чоклымо годым вичкыжемеш, виян шергылтеш, турня гае кычкырал колта, ойжо кшко кза… Шинчавдемат лекте.
Калык трлын кумалеш. Шукыжо сукалтеныт, южышт кид копаштым чон почын шаралтеныт, (тиде чынлан шотлалтеш); молышт шогат – ала йолышт ок лий, ала сукалташ вожылыт (мыйынат тыге лийын); туге гынат тўшка калык дене пырля вуйым сават. Иктыже ойла: «Кумалтыш деч ончыч калыклан умылтараш клеш: кузе да можо. Пага гае шогена». Клеш, йолташ, клеш – онаелан каласаш клеш.
Онапу ончылно латиндеш теркупшым шотлышым. Чылаштым карт кугызалан шотлаш, очыни, ок лий. Теве Кудрявцев Виталий Николаевич, Маскалук (Медведево) марий, пурла кидыштэ шога. Тудо Пеледыш пайрем кечын Агавайрем отышто Таныгин пелен шоген, садлан тыште. Тудо еш да родо кумалтышым вден мошта, тыште гын – эше эр.
Туддеч эшеат пурлаште, но посна шога Олор марий Данилов Аркадий Александрович. Пеш марий патриот, шке йочаж-влаклан тошто лм-влакым пуэден: Арслан, Айвика, Аспика, Аксар, Азамат, Мамич. Пеледыш пайремыште Чимарий кучедалмашым эртара. Онае гае койеш, но нунын радамыште огыл. Тудым огыт йрате: шуко палыше гай кутыра, пургедеш, вурседылеш, тудын гына чынже! Кызытат тергыше (контролёр) семын шога.
Ужам онае-влакым Куженер, Советский, Марий Турек, Шернур районла гыч, чылаштым омат пале. Моторын койыт, ош вургемышт шинчам куандарат.
Теве Торъял марий Егошин Александр Яковлевич уныкаж дене шога. Карт огыл, но Марий Эл Правительствым вуйлатышын алмаштышыже, ял озанлык министр, садлан онае радамыште. Тореш омыл, шогыжо. Но уныкаже коваж дене пырля сукалта гын чеверрак лиеш ыле, шонем. Кок район гыч глава-влак Курык Кугызалан вуйым саваш толыныт, нуно шемер дене пырля улыт. Тиде Блинов Василий Васильевич (Торъял), Эшкинин Геннадий Васильевич (Юл). Сукалтат моло чолга марий-влак: Кугыжаныш Погын вуйалмаш Иванов Анатолий Николаевич ватыж дене, тўвыра министралмаш Ширяева Галина Степановна, артист Кузьминых Олег Елизарович (тыште кугезыже-влак кумалыныт), историк Бушков Руслан Аркадьевич, культурологий доктор Шкалина Галина Евгеньевна, сретче-влак Таныгин Сергей да Юрий Иванович-влак, калык ансамбль вуйлатыше Каменщиков Евгений Анисимович ватыж дене, газетче-влак Пехметова Светлана Фёдоровна да Белкова Светлана Мартьяновна (кугезышт тыште кумалыныт), юрист Ефремов Евгений Александрович, кокымшо Оньыжа Козлов Владимир Никифорович, тачысе Мер Каашын еышт Мочаев Валерий Александрович, Степанова Ираида Александровна эрге-шешкыж дене, Тимофеев Николай Григорьевич, Адиганов Сергей Леонидович, Глушкова Зоя Михайловна, Кудрявцев Алексей Григорьевич, Эшкинина Галина Сергеевна пелашыж дене... Шотленат от пытаре мыняре палыме да шотан е-влак погыненыт! Воктенем Кукнур марий Терехов Евгений Кузьмич сукалтен. Ожно шофёр ыле, кызыт пенсийыште. Кажне ийын коштеш, мый тиде кумалтышым шочмо кечем дечат больше вучем, манеш. Теве могай Чумблатын куатше!
Марий Эл, Киров, Угарман, Татарстан, Моско гыч погыненыт, ик дыр Эстонийыште тунемеш, вес эрге Юграште оксам ыштен ила... Чумблат чумыра!
Угарманысе Тоншай гыч Юсупов Юрий Авазович плек шотеш комбым конден. Кудвечыж гыч налын, шкеак пукшен-куштен. Тоншай – Шахунья - Кикнур – Яранск – Чумблат. Тиде мыняр меге погына? 230, манеш. Йра, таче шке «имньыж» дене толын, маште-ончылий гын рейс автобус дене, кажне гана комбо дене. Могай Чумблатын магнитше! – тынар мегыш шуэш жм куатше!
Теве Татарстан Республикысе марий-влакын кугуракше Третьяков Олег Александрович изи да виян делегацийым конден. «К жын мо?» «Ниг жын огыл, «Марий Эл» газетыште уверым лудым да тольым». «Мыняр уштыш?». «Шотло: Клегеш (пелашем шындышым) – Алабуга (эргым нальым) – Кукмор – Улисъял (йолташым жым) – Арбор – Марий Турек – Шернур – Кукнур - Чумблат». Э-э, тидыже 500 утла меге лиешыс! Магнит деч магнит! Третьяков умылтара: «Кум ий ончыч тышке толынам ыле. Курык Кугыза деч йодым: Татарстаныште кумалме пашам трлаташ да тидын гоч калыкым чумыраш. Паша шукталтеш. Тений гына кандаш верыште кумалтышым эртарышна. Актив чумырга, шкенан съездым эртарышна, вуйвер сайлалте. Таче Курык Кугызалан кугу таум ыштем. Вес ийлан Марий калык погыныш поян отчёт дене толына, шонем». Теве Чумблатын вийже!
Кумалме деч ончыч Киров областьысе вице-губернатор Галицких Александр Александрович толын лектын ыле. Йырже – свита, нунын коклаште мыланна эн клешанже Тихомиров Андрей Владимирович, Советский районым виктарыше. Чумблат курык тиде районын мландыштыже улеш, курык воктене к карьер верланен (руш-влак Чимблатский карьер, малдат), кажне кечын тыште мланде чытыра. Курык Кугызалан ласкан малаш эрыкым огыт пу. Но карьерым от шогалте, районлан шуко оксам конда. Туге гынат, ала могай чекше лийшаш огыл мо? Уло, манеш. Чумблат курык – тиде аралыме вер. Киров да Марий Эл коклаште ойпидыш уло – шнуй курык дек карьер толын ок керт. Тачеш марий-влаклан тидыж дене серлагаш логалеш.
Мемнан т онаена вице-губернатор дене шокшын саламлалте, кочажым Кукаркыште (кызыт Советск ола) унтер-офицер лиймым палемдыш да мучашлыш: «Так что, мы тоже вятские!». «Если вы вятские, значит у нас в гостях. А гостю полагается подарок» - кугу руш марий онаелан шун курчакым кучыктыш.
Кумалтыш порын эртыш, тений кок ужашан лие. Молан? Ик марий плекшым вараш кодын конден, садлан тудын комбыжым шуктымешке кумалтышым огыт тал. А калык вуча да ноя. Садлан, онае-влак ончыл чоклымашым 12 шагат деч вара ыштышт, тжым – кочкыш шумеке. Тыгеже кужун вучымат ыш шижалт. Туге гынат, вес ийлан каласыме шуэш: марий-влак, эррак кынелза, Курык Кугызалан плекым писын кондыза!
Ото гыч лекмеке, йырваш ончальым: «имне-влак» озаштым вучат - «Жигули», «Газель», автобус, иномарке-шамыч – шотлаш шым тал – поян марий калык!
Ужар шудо коклаште лопка паласыште «книгагудо» верланен - тиде Лайд Шемьер (тудак Козлов) твыра да бизнес сомылжым шукта. Воктенже «Марий Эл Радион» пашаеже Карпов Сергей Владимирович чемпион гай шыргыжеш. Мо, Сергуш? Ончал, манеш. Кидыштыже пластик гыч ыштыме тамга (значок). Тушто ош пондашан чочой – ик йол дене сукалтен, кидыштыже керде, возымо «Мемнан патырна – Чумблат». Сергуш шкеак тамгам ыштыктен, шкеак ужала. Кузе от мокталте моштышо айдемым! Тамгам нальым, оыш пыжыктышым. Чумблат - магнит!
Тыгай мыйын мурем тылат, Курык Кугыза.
Изи Миклай
2011 ий, срем, 2-5 кече-влак