2002 ийыште 26 апрельыште черетдыме кудымшо Марий калыкын погынжо эртен. Марий калыкын 6-шо черетдыме Погынжо Марий Элысе Кугыжаныш Погынын депутатше-влакым 2001 ийын 28 майыште президентым жап деч ондак паша гыч лукмо пеҥгыдемдыме Закон деке пӧртылаш ӱжын. Президент Л.Маркеловын демократий ваштареш виктарыме койышан политикыжым калыклан йӧрдымылан шотлаш, республикыште улшо нелытым тӧрлатен кертдымыжым умылен, калык коклаште умылыдымашым шыҥдараш тӧчымыжым шотыш налын, ваш келшен пашам ышташ ямде огылжым ужын, марий калык ваштареш ыштыме осаллыкшым умылен да лӱмын ыштымылан шотлен, калык Погын лӱм дене тудлан ӱшаныдымашым увертараш да должностьшо гычын шке кумылын кораҥдаш темлен. Марий калыкын 6-шо черетдыме Погынжо Мер Каҥашлан тыгай кӱштымашым пуа: кӱлеш лийме семын жапым шуйкалыде калык референдумым эртарыме паша тӱҥалаш. Чылажге погынышко 350 делегатым ӱжмӧ. Тышечын 242 еҥже толын. Погынышто тӱҥ шомакым (докладым) Оньыжа ыштен: «Эртыше жапыште тӱрлӧ семын шонышо шуко лӱмлӧ марий икоян лие. «Марий Ушемат», самырык-влакын тӱрлӧ ушемыштат ваш умылымашке шуын, Марий Мер Каҥаш йыр чумыргеныт. Марий-влакын ушнымышт койынак рашемын.» Вара «умдыжым» колтен, тыге ойлен: «…чыла йолташнажак ӱшанен пуымо кугу да мер нумалтышым нумал сеҥен ышт керт. Южыштын чоныштым лӱдмӧ да аптыраныме койыш утыждене авалтен. Ала-кӧ паша верже верч тургыжланен, ала-кӧжӧ воктен улшыж-влак верч.»
Оньыжа умакыже тыгай йодышлам тарватен: марий–влакым Руш кугыжаныш пуртымо шотышто; 1917 ийын автономийым пуымыж нерген; Марий театр нерген; эрыкан мут нерген; ончыкылык сайлымаш нерген.
Ятыр сай темлымаш Погынын пунчалышкыже возалтын. Посна кок пунчалым палемдыде кодаш огеш лий. Молан манаш гын, тиде кок йодыш делегат-влакын шонымашышт дене веле огыл, а чумыр республикынан ончыкылык пӱрымашыж дене кылдалтын. Тиде Погын Кугыжаныш Погынын депутатше-влак деч Президентын полномочийжым жап деч ончыч петырен кертме нерген Конституцийыш пуртымо вашталтышым угыч ешараш йодеш. Погын Марий Элын Президеншылан ӱшандарымашым луктын каласен да шке кумылын тиде постым кодаш йодыныт.
«Иктылан весе кидым пуэн, чылалан пырля ошкылаш» - тыгай шонымаш дене эртен 27 мартыште 2004 ийыште Йошкар-Олаште Марий калыкын шымше погынжо. Каласаш кӱлеш, 3, 4, 5 погын-влак кугу кукшытыштӧ эртеныт. Тушто Марий Элын Президентше-влак (кокытышто – Владислав Зотин да кумшыштыжо - 2000 ийыште, - Вячеслав Кислицын) лийыныт. Марий Эл Республикын Президентшын 7-ше погыныш толдымыжо 2 ий ончыч лийше черетдыме погын да пунчал дене кылдалтын докан. Сандене погынын тыгай «лектышым» пуымыжлан чаманен гына каласаш логалеш. Тыште республикын 13 район гыч, тыгак Пошкырт, Одо, Коми, Свердловск, Киров, Перьм кундем гыч Москва да Петербург гыч 302 делегат толын тылеч посна 221 уна лийын. Тыште марий калыкын мер да политик илыш йодышым; илыш-кыл да экономик йодышым, тыгак марий калыкын тӱвыра илыш проблемыжым лончыленыт. Саламлыме мут деч вара Мер Каҥашын 4 ияш паша отчётым Галина Шкалина ыштен. Марий калык дене кылдалтше тӱрлӧ йодыш нерген да калык кыл кокласе кугыжаныш политик докладым Михаил Васютин ыштен. Тыгак, 28 мартыште Пӱтынь марий-влакын Ушем пленумыште 4-ше Тӱнямбал финно-угор калыкын конгрессышкыже делегат-влакым сайленыт. Каласаш кӱлеш, Конгресс 2004 ийыште август тылзыште Таллин олаште эртен.
Тыге 2008 ий марте марий калыкын историйыштыже 7 Погыным палемдыме.
Аня Левагина
Марла календарь – VI – VII Марий погын (mp3)