2009 ийыште Российын бюджет парышыже, ончыч пеҥгыдемдыме деч, 42 процентлан шагалемеш, палдарен вице-премьер, финанс министер Алексей Кудрин. Тидын годым кугыжаныш казнан роскотшо 500 миллиардлан кугемеш. Кугыжаныш Резерв фондын полышыжлан ӱшана. Тыге элын экномикше 2, 7 триллион теҥге дене пойдаралтеш.

Элын Генпрокуратурыжо коррупций дене пеҥгыдын кучедалшаш, ойлен Российын Президентше. Тидын годым Дмитрий Медведев коррупций, экстремист, тыгак йоча-влак ваштареш ыштыме осалчк-влакым пеш чот тӱткын тергаш кӱштен. Президентын мутшо почеш, прокурор-влак присяжный-влакын суд дене сайынрак пашам ышташ тунемшаш улыт.

Марий Элыште грипп да ОРВИ эпидемий. Россий Роспотребнадзорын палдарымыже почеш, эл мучко 15 олалаште эпидемий шарлен. Республикыште пӱсӧ распиратор чер дене эмганыше-влак 4, 5 тӱжем еҥыш шуэш. Нунын кокла гыч утларакше 3 гыч 6 ияш йоча-влак улыт. Республикысе Роспотребнадзорын уверже дене, мемнан кундемыште эртыше арня жапыште грипплан кӧра 137 еҥ эмлымверышке логалын. Кызыт чер деч аралалташ привика огеш полшо, тудым эпидемий деч кум арня ончыч ыштыман. Садланак шкендам аралыза. Калык йӧн полшен кертеш, тиде - марля кылдыш дене коштмаш, кидым чӱчкыдын шовын дене мушмаш, полемым чӱчкыдын эрыктымаш. Черланымым шижмеке, пашам ышташ тыршыман огыл, а мӧҥгыштӧ вакшыште кийыман.

Марий Элыште шала койышан ача-влак веле огыл, тыгак ава-влакат шке порысыштым огыт шукто, икшывылан алиментым жапыштыже огыт тӱло. Суд пристав-влакын пресс-службын палдарымыже почеш, 2008 ийыште ты виктемыште алиментым жапыштыже тӱлдымӧ-влак шотышто 8 тӱжем пашам-лончыленыт. Кодшо ий гыч суд пристав-влак шке кӱкшытышттӧ алиментым жапыштыже тӱлыдымӧ-влак ваштареш криминал пашам тарватен кертыт. Эртыше ийыште 154 криминал пашам тарватеныт, 134 судыш колтеныт. Ача але ава шке икшывыжлан алиментым жапыштыже огеш тӱлӧ гын, тудым виеш пашам ышташ колтен кертыт, эртыше ийыште тыгаят вашлиялтын. Порысым шуктыдымо-влакым суд пристав-влакын кӱштымашышт почеш, йот элыш огыт колто. 2008 ийыште тиде аламман кӧра 65 еҥ вес кундемыш каен огыл.

Медведево районын прокуратурыжо алиментым тӱлымӧ шотышто суд пристав-влакын районысо пӧлкажым терген. Ик пӧръеҥын 100 тӱжем теҥге алиментше погынен, тудын шотышто криминал пашам тарватеныт. Медведево прокуратур суд пристав-влаклан алиментым пӧртылтымӧ пашам утларак вияҥдаш темлен.

Йошкар-Олан уремлаште имне дозор пашам ышта. Кызыт арнялан кок гана, кушкыжмын да кугарнян, милиций пашаеҥ-влак имне дене Йошкар-Олан рӱдӧ бульварлажым оролат. МВД-ште палемдыме почеш, тиде йӧн моткоч пайдале. Ты транспорт пӱртӱслан эҥгыкым огеш кондо. Ынде имнешке-влак деч посна ик тӱшка мероприятий огеш эрте. Кызыт имне-влак олаште пашам ышташ тунемыт. Лишыл жапыште Йошкар-Олашке эше ныл имньым кондат. Кызыт каваллерист-влаклан лӱмын вургемым ургат. Икымше гана имнешке-влакын чумыр тӱшка Йошкар-Олан уремыштыже тыныслыкым аралаш 9 майыште лектеш.

27 февральыште Марий кугыжаныш университетыште «Родо-тукым калык-влакын йылме шанчыштын проблемышт» теме дене Россий кӱкшытан шанче-практик конференций эрта. Тудо кок лӱмлӧ Марий шанчызын чапле лӱмгечыжлан пӧлеклалтын. Пургыж тылзыште филологий шанче доктор, йылмызе Николай Исанбаевич Исанбаев 80 ийым, а филологий шанче кандидат, литературовед Иван Семенович Иванов 75 ийым вачӱмбакышт пыштат. Йылмышанче, сылнымут ден фольклрор, педагогик да туныктымо медокик секцийлаште 30 наре докладым колышташ палемдыме. Конференцийын пашашкыже Марий кундем гыч веле огыл, тыгак Москва, Сыктывкар, Петрозаводск, Салихард, Чебоксар да моло олала гыч студент, аспирант, шанчеҥ-влак ушнат, палдара Марий кугыжаныш университетын пресс-службыжо.

Лишыл жапыште школлаште 12-шо класс марте тунеммаш огеш лий. Тидын нерген туныктыш министр Андрей Фурсенко «Эхо Москвы» радиостанцийын эфирыштыже ойлен. Тидын деч ончыч южо изданийлаште школышто тунемме системым 12 классыш кусарыме шотышто ой шарлен. Андрей Фурсенко каласаен: «Тидым ик ийыште ышташ огеш лий,да лишыл жапыште тыгай вашталтыш шарлышаш огыл». Садланак школышто тунемше-влаклан ойгыраш нимолан, тунеммаш 11 класс марте лиеш.

Роспотребнадзорын республикысе виктемже пазарлаште ужалыме йӧным чӱчкыдын терга. Теве январь тылзыштат Роспотребнадзор паша дене пазарлашке лектын. Туштыжо южо вере кочкыш сатум ужалыме йӧным огыт шукто, сатулан кӱлшӧ документ уке улыт, налше-влакым ондалат. Тергымаш деч вара,Роспотребнадзор 8 административ пашам тарватен, 17 тӱжем теҥге штрафым палемден. Пазар-влакым тергымаш ончыкыжымат лийыт. Тыгодым калыклан тӱткырак лийман. Сатум налме годым тудын аралыме жапшым да йӧнжым шотыш налман.

Марий Элыште автомашинам виктарыше-влаклан правилым пудырташ йӧндымӧ лийшаш. Йошкар-Олаште Зебра сынан вургемым чийыше айдеме кугытан курчак корнывожлаште правил шукталтмым терга. Тыге ГИБДД пашаеҥ-влак руль ончылно шинчыше-шамычым корнышто йолешкын праважым шотыш налаш тарата. Каласыман, Марий Элын рӱдӧ олаштыже «Зебра» акций тӱҥалын. Тудо йолешке, поснак йочан, лӱдыкшыдымылыкшым эскераш шукталтеш. Ушештарена, лишыл жапыште штраф-влакым кугемдыме тӧртык илышыш пурен кертеш. Тудын дене келшышын, автомашинам вӱдышӧ йолешкым лӱмын келыштарыме верыште огеш колто гын, штраф кугыт ик тӱжем теҥгеш шуэш.

Марий Элыште у федерал виктемым ыштат. Тудо регистрацийым эртарымым эшеат куштылемдышаш. 1 март гыч регистрацийым шуктышо федерал службым, Роснедвижимостьым, Роскартографийым иктыш ушен у виктемым ышташ тӱҥалыт. Тудын у лӱмжӧ - Марий Эл республикыште Кугыжаныш регистраций, кадастр да картографий дене федерал виктем. Каласыман, регистраций виктемыште пашам саемдаш у йӧным эреак кычалыныт. Эртыше ийыште Йошкар-Олаште да республикын районлаштыже правам регистироватлаш пӧлка-влак почылтыныт. Ынде шуло функциян рӱдерым ышташ шонымаш уло, тидланже у виктем полшен кертеш.

Волгоград областьыште Марий Эл гыч службым эрташе салтак йомын, палдара «12 регион» телекомпаний. Сергей Калинин шочмо кундем гыч службым эртыме верыш Волгоград областьысе Каклач олашке пӧртылын. Пытартыш гына тудым 10 январьыште Волгоградын кӱртьыгорно вокзалыштыже ужыныт, возат волгоградысе газет-влак. Йомшо салтакын аваже Моркышто ила. Эргыжым кычалаш Дина Леонидовна салтак ава-влакын комитет да сарзекомиссариатыш йодмашым колташ шона.

28 февральыште сонарлыме тургым мучашлалтеш. Кызыт рывыж, ур, нерге, енот, умдырым лӱяш лиеш. Ушештарена, 31 март марте сонарзе-влак Россельхознадзорын республикысе виктемыштыже регистрацийым угыч эртышаш улыт. Билет да келшыше документ деч посна сонарлыше-влакым браконьерлан шотлат, да криминал тӧртык дене келшышын мутым кучаш шогалтен кертыт.

Имне спорт дене кылым кучышо-влак «Марийская амазонка -2009» Республикын Кубокшылан ямдылалтыт. Тудыжо 1 мартыште Медведево ипподромышто эрта. Шукерте огыл Йошкар-Ола воктенсе Кугу Шаплакыште имне дене кудалыштмаште черетан таҥасымаш эртен. Тушкыжо Удмуртий, Татарстан, Мордовой, Чуваший гыч имшенке-влак толыныт. Марий Эл гыч икмыняр спортсмен икымше верым сеҥен налын, палдара кап-кыл культур, спорт да туризм министерстве.

Марина Глушкова