У-Торъял район Тошто Торъял селасе администраций Лодакэҥер.

Тыгак ялым Шабалино маныныт. Тошто Торъял деч кечвалвелке 5 меҥге тораште, Нурма эҥер воктене верланен.

1884-ше ийыште 17 суртышто 95 еҥ илен. Тунам ял кок ужашлан шелалтын. Ик ужашыштыже руш-влак, весыштыже марий-влак иленыт. Нунын коклаште У Торъял – Царевококшайск трасса эртен.

1930-шо ийыште «Красная звезда» колхозым почмо. Колхозын 145 гектар мландыже лийын. Икымше председательлан Батухтиным сайлыме.

Сар тӱҥалмеке, фронтыш 15 еҥ каен, 8-н пӧртылын огытыл. Сар деч вара колхозым «Большевик», а вара «Прогресс» колхоз дене ушымо. Тидланак кӧра, ял калык вес вере илаш кусненыт.

2002-шо ийлан 2 суртышто 7 еҥ ила.

Лӱмлӧ еҥ-влак: Пашан Йошкар Знамя орденын кавалерже Егошин, шуко ий «Прогресс» колхозын бригадиржылан пашам ыштен. Тыгак, полковник Батухтин да молат...

Марий-Турек район Малинкино селасе администраций Кожлаял.

Рушлаже Козлоял-Сюба. Сысоево деч 7 меҥге тораште верланен. Ялын лӱмжӧ Кожла коклаште Сюбинка (Сӱвӧ) эҥер воктене верланен. Негызым 19-ше курымышто пыштыме. Легенда почеш тиде верышке кум изак-шольяк илаш кусненыт. 1905-ше ийыште 47 суртышто 270 еҥ илен гын, 2000-ше ийлан 15 ен гына ила.

1929-ше ийыште «1 Май» колхозым почмо. Тӱрльӧ ийлаште председательлан Новиков, Иванова, Османов, Шарнин, Ремизов пашам ыштеныт.

Кугу Отечественный Сар тӱҥалмеке, ял гыч фронтыш 37 еҥ каен, 23 еҥ пӧртылын огытыл. Сар деч вара ял «Урал» колхозын составышкыже пурен. Кызыт «Октябрьский» совхозышто шотлалтеш. Колхоз-влакым ушымеке, ял калык вес вере илаш кусненыт.

Пурлыклан: Сӱвӧ эҥер, верысе пӱртӱс шотлалтыт.

Мурызо Эчан

Марий географий - Марий-Турек район - Кожлаял (mp3)

Марий калыкын эрык верч кучедалаш тарванымыже.

1917-ше ий Российыште илыше чыла калыклан тура савыртышым конден. Кугыжаныш монархийым сӱмырал шуыменке, оза шотеш жаплан палемдыме демократический Жапысе Правительстве (Временное Правительство) шогалын. Тиде марий калыкын у волгыдо илышлан, моло калык дене тӧр праван, наций семын вияҥаш ӱшанжым угыч ылыжтен.

Марий-влак шке чон йодмыштым умылен, шочмо кундемыштышт демократический ушем-влакым чумыреныт. Тыште нуно мер илыш йодышым, тӱвырам вияҥден колтымо сомылым рашемдаш шоненыт. 1917-ше ийын март тылзыште Уфа губернийыште эрвел марий-влак икымше «Марий Ушемым» почыныт, варажым тыгаяк тӱшкашке олык марий-влакат чумыргеныт.

Тиде жапыштак Озаҥыште тунемше, ончыл шонымашан марий еҥ-влак Юл кундемысе тыгыде калыкын обществыжым ыштымаште тыршеныт. Тыште марий пӧлкам Озаҥысе университетын студентше Валерьян Михайловия Васильев вуйлатен. Озаҥыште марий салтак-влакат, пырля ушнен, Марий военный организацийым почыныт. Тудым ончычсо кугыжан армийын прапорщикше Владимир Алексеевич Мухин виктарен шоген...

Теҥгече 10 апрельыште Владимир Путин «Банк да банкысе паша» тӧртыкыш (законыш) вашталтышым пуртымо нерген кидпалым пыштен. Вашталтыш посна вуйоза-влаклан (физический лица-влаклан) кредитым пуымо шотышто лиеш. Ынде ойпидышыште (договорыште) кредит кугытым тичмашнек ончыктыман, тыгак ойпидышым кӱрлмӧ годым кредит тӱлышаш кугытым палемдыман. Тичмаш кредит кугыт федерал тӧртык почеш ончымаште, заемщикын кредит налме годым чыла роскотшым пурта. Кредит налме радамым Россий Банк пеҥгыдемда.

У предприятийышке пашаеҥ-влак кӱлыт. Тигай увертарымаш-влакым кундемысе газет да радио гоч ужаш, колаш чӱчкыдынак пернаш тӱҥалеш. Молан манаш гын, лишыл 3 ий жапыште республикыште 4 тӱжемат пеле у паша вер 50 предприятийыште лиеш. У йӧнозанлыкым чоҥымылан инвестиций йон дене 47 миллиард теҥгем ойырымо. Тыге у йӧнозанлыкым чоҥымо дене республикысе бюджетышке налогат пураш тӱҥалеш. У предприятий-влак кундемысе инфраструктырын кушмашыжым ончыкташ тӱҥалеш. Тачысе кечылан ончымаште, икмыняр проектшым илышыш пуртымо. Тиде «Таврида Электрик», «Фурор», «Стезя», «Чодырам перерабатлыватлыше завод» да молат улыт.

Эпидемиолог-влак тӱткырак лияш йодыт. Роспотребнадзор Виктем специалист-влак италий сырым ыштымым чараш, маныт. Тыште тазалыклан эҥгекым кондышо диоксин моткоч кугу улеш, маныт. Тыгак жаритлыме арахисым Электростальыште ыштымым налаш огыт темле. Специалист-влакын палемдымышт почеш, эҥгекым кондышо афлатоксин пӱкшыштӧ 180 пачаш шукырак. Кевыт пашаеҥ-влак деч молыланат, эпидемиолог-влак тӱткырак лияш йодыт. Да палемдыме продукцийым кевытлаште ужмек, Роспотребнадзорыш увертараш йодыт...