2002 ийыште 26 апрельыште черетдыме кудымшо Марий калыкын погынжо эртен. Марий калыкын 6-шо черетдыме Погынжо Марий Элысе Кугыжаныш Погынын депутатше-влакым 2001 ийын 28 майыште президентым жап деч ондак паша гыч лукмо пеҥгыдемдыме Закон деке пӧртылаш ӱжын. Президент Л.Маркеловын демократий ваштареш виктарыме койышан политикыжым калыклан йӧрдымылан шотлаш, республикыште улшо нелытым тӧрлатен кертдымыжым умылен, калык коклаште умылыдымашым шыҥдараш тӧчымыжым шотыш налын, ваш келшен пашам ышташ ямде огылжым ужын, марий калык ваштареш ыштыме осаллыкшым умылен да лӱмын ыштымылан шотлен, калык Погын лӱм дене тудлан ӱшаныдымашым увертараш да должностьшо гычын шке кумылын кораҥдаш темлен.

Марий калыкын 6-шо черетдыме Погынжо Мер Каҥашлан тыгай кӱштымашым пуа: кӱлеш лийме семын жапым шуйкалыде калык референдумым эртарыме паша тӱҥалаш. Чылажге погынышко 350 делегатым ӱжмӧ. Тышечын 242 еҥже толын. Погынышто тӱҥ шомакым (докладым) Оньыжа ыштен: «Эртыше жапыште тӱрлӧ семын шонышо шуко лӱмлӧ марий икоян лие. «Марий Ушемат», самырык-влакын тӱрлӧ ушемыштат ваш умылымашке шуын, Марий Мер Каҥаш йыр чумыргеныт. Марий-влакын ушнымышт койынак рашемын.» Вара «умдыжым» колтен, тыге ойлен: «…чыла йолташнажак ӱшанен пуымо кугу да мер нумалтышым нумал сеҥен ышт керт. Южыштын чоныштым лӱдмӧ да аптыраныме койыш утыждене авалтен. Ала-кӧ паша верже верч тургыжланен, ала-кӧжӧ воктен улшыж-влак верч.»

Оньыжа умакыже тыгай йодышлам тарватен: марий–влакым Руш кугыжаныш пуртымо шотышто; 1917 ийын автономийым пуымыж нерген; Марий театр нерген; эрыкан мут нерген; ончыкылык сайлымаш нерген.
...

Шкетан лӱмеш марий кугыжаныш театр 17 апрельыште эрдене эрак 8-ше марий погынлан омсажым почын. 8 шагат эрдене Погынын икымше кечыже регистраций дене тӱҥалын.

10 шагатлан Александр Таныгин, Вячеслав Мамаев, Шамрат Шамыкаев Юмылан пелештеныт. Россий да Марий Эл гимным колыштмек, Погыным Оньыжа, Владимр Козлов почын. Пашаче президиумым пеҥгыдемденыт. Вара Марий калык Марий Эл Республик президентым Леонид Маркеловым вашлие. Леонид Маркелов «Поро кече, пагалыме делегат-влак» марла саламлалтме мут дене тӱҥалын. Да марий калыкын тачысе илышыж нерген иктешлен ойлен. Кундемыштына экономик вияҥме дене марий калыкын тӱвыра илыш проблемыжлан да илыш-кыл йодышлан тӱткытым ойыраш лийме нерен палемден. А экономик вияҥме шотышто Марий Эл Республик Юл кундем федерал округышто ик виян пашам ыштыше регионлан шотлалтеш.

Марий калыкын йылмыжым, йўлажым арален кодаш манын пашам ыштыме нерген докладым ыштен. Пытартыш 7 ий жапыште Марий Элыште марий йылме дене 170 тӱжем книгам лукмо. Тыгак печать паша вияҥын шога. Кундемна мучко 4 республикысе газет, 5 журнал лектеш да тыгак районышто 5 газет лекме нерген палемден. Марий тӱвыра вияҥмаште тыгак театр-влакын пашашт нерген мутым луктын. 2 театр идалык мучкылан 4 премьере дене калык ончыко лектеш. Тидланже 1 миллион теҥгем ойырымо. Тыгак марий калыкын тӱвыражым вияҥдымаште телевиденийын да радион пашажымат ӧрдыжеш коден огыл. Радион идалык мучко пашам ыштыме жапше 3 тӱжем шагатыш шуымым палемден. Тидыже марий калыкын историйыште – эн кугу показательым ончыкта. Интернет дене пайдаланен, кундемысе увер-влакым торасе кундемыште илыше марий-влак эскерен шогат. Тыгак Леонид Маркелов тӱшкан илыме верыште марий калык-влаклан чырык еда газетым лукмо нерген мутым луктын. Да лишыл жапыште кӱштымашым ямдылаш да пеҥгыдемдаш сӧрыш.
...

Dear inhabitants of the Tonshaevskij region!

On the 11th of may 2008, as in the old good times, when all Mari people considered each other as brothers, in the Holy “Awesome ” Grove near a village Ashkaty with the blessings of the Main Kart [kart] (a hierophant) of Mari El republic Alexander Ivanovich Tanygin will be performed the spring praying of the followerships of The Mari Traditional Religion.

We invite to come and to pray to Osh Kugu Yumo all Mari people, who desire to have peace, health and welfare in their families.

The praying will be led by the Onaeng of Kuzhenerskij region of the Mari El republic Albert Ivanovich Rukavishnikov.

The source: the newspaper "MARI Mir" ( "Mari World"), © is made by Mari people, edition - 6500 copies,
Pizhemskaya st., 28- A,
Tonshaevo, Nizhniy-Novgorod region,
606950
+7-910-101-1922,
[email protected]

It was explained by Albert Rukavishnikov that when for a long time (more than 10-30 years) in The Sacred Grove were not passed any prayings, this ceremony (on the 11th of May in Tonshaevskiy district of Nizhniy-Novgorod region) - is not the praying in the classical understanding of The Religion of Ancestors, but a Sjorymash, the notice of Osh Kugu Yumo near the Onapu (a world tree) about the fact that in this Sacred Grove the Admirers of The Religion of Ancestors begin to conduct the prayings. After Sjorymash the prayings are passed approximately after a half of a year. Sjorymash includes mostly the same rites as during the prayings (pancakes, kvass, bonfires, etc), with the exception of the sacrificial offerings.
...

Ончычсо кум погын семынак, 18-19 октябрьыште 1996 ийыште Йошкар-Олаште 4 погын калыкын шонымашыжым, вийжым, пашажым, тыршымашыжым ик йогыныш ушнымашке виктаралтын. Тиде вашлиймашке Юл денг Урал кундемыште илыше марий-влак деч 446 делегат сайлалтын, но тӱрлӧ амла дене нылле еҥже толын кертын огыл.

Съездым Президент Владислав Максимович Зотин съездым саламлыме мут дене почын. Саламлыме мут курыкмарла, рушла йоҥген, жап шагаллан кӧра ты шомак олыкмарла йоҥген огыл.

Вара Мер каҥашын оньыжаже Василий Пектеев да «Марий Ушем» толкын вуйлатыше Людмила Иванован отчетым ыштымыштым делегат-влак колыштыныт. Отчет сынан шомакышт куакшырак да кучыкрак лийын. Нуно шкештат шылтен огыл: кодшо гана погынен ямдылыме пунчалмутын изи огыл ужашыже илышыш пурталтде кодын. Тидлан объективный манме амалат, субъективныйжат лийын. Мутлан, марий погынын статусшым тӧртык (закон) почеш пеҥгыдемдаш ямдылыме кагаз-влак РФ Кӱшыл Ушемыш (Верховный Советыш), Ош пӧртыш, колталтыныт. Но 1993 ий октябрьысе тудлан да вӱран вашпижмаш годым нуно, марий калык погынын документше-влак, ломыжыш савырненыт.

Погынышо делегат-влак трибуна гычат, тыглай кутырымо годымат чон когарген туныктымо шотышто мутыштым ойленыт. Тышечын тыгай шонымаш лектын: Йошкар-Оласе вуз ден техникумлашке ӧрдыж кундемла гыч рвезе ден ӱдыр-влакланат тунемаш йӧным ыштыман. Марий Эл Республикысе кугыжаныш вузлашет марий рвезе да ӱдыр-влаклан верым кышкар почеш ойырен шогыман, кӱлеш лийме годым нунылан вузыш да техникумыш пурашлан экзаменым марий йылме дене кучаш йӧным ыштыман.
...

17 апрельыште марий калыкын шокшо тургымжо тӱҥалеш. 8-ше марий погын. Тачысе кечылан палемдыме 8-ше погынышто 315 делегат да 600 утла уна-влак лийыт. Паша кышкар почеш Погынын икымше кечыже регистаций дене тӱҥалеш да Шкетан лӱмеш марий кугыжаныш драм театрыште пленар каҥашпогын эрташ тӱҥалеш. Вӱдшор тылзын 18 кечынже Марий Эл мер-политик рӱдерыште ончыч палемдыме секций каҥашпогын-влак эрташ тӱҥалыт. Ушештарена, Погынышто чылажге 4 секций пашам ышташ тӱҥалеш. Тиде Граждан сандалык да мер толкын, Секций вуйлатыше Никандр Поповым палемдыме; Марий ял 21 курым тӱҥалтыште, секций вуйлатыше - Любовь Михеева лиеш; Оласе Марий культур вияҥмын проблемыже-влак секцийым Галина Шкалина вуйлаташ тӱҥалеш. Да 4 - Марий еш да школ секцийым, Светлана Федорова вуйлаташ тӱҥалеш. Тыгак 8-ше марий калык погынышто оньыжам ойыраш тӱҥалыт. Тачысе кечылан оньыжалан 3 кандидатурым палемдаш лиеш. Тиде Владимир Козлов, Анатолий Смирнов да Лариса Яковлева улыт.

Марий Эл Республик Президент Леонид Маркелов сонар паша тургым почмо нерген кӱштымашыш кидпалым пыштен. Тыге шошо сонарыш шуматкечын 19 апрельыште лекташ лиеш. Тиде пагыт 27 апрель марте шуйнаш тӱҥалеш. Тыгак пӱртӱсыим аралыме шотышто департаментыште ик суткалан мыняр кайык-комбо-лудым лӱйкалаш лийме нерген палемденыт. Ик суткалан кӱдырым да сузым икте деч шукым огыл лӱяш лиеш, комбым-кумыт деч шуко огылым, а курмузак кайыкым (вальдшнепым) – 5 деч шуко огылым. Сонарыш каяшлан разрешенийым налман. Тидым районысо пӱртӱс аралыме департаметыште налаш лиеш. Комбым, лудым, курмузак кайыкым лӱйкалашлан оксам тӱлыман огыл, а теве ик сузым лӱяшлан 100 теҥгем тӱлыман, а кӱдырлан 20 теҥгем.
...