2009 ий – самырык тукымын ийже. Дмитрий Медведев тидын нерген кӱштыкым пеҥгыдемден. Россий виктер пелен лӱмын социал комитетым чумырат. Да тудо могай мероприятий-влакым эртарыме кышкарым ямдылышаш улеш. Самырык тукымын усталыкшым, нуным элын илышкыл-экономик йодышым вияҥдымашке кумылаҥдаш, тыгак ӱдыр-рвезе-влакын патриотизм шӱлышым вияҥдымым тӱҥлан шотленыт. 2009 ийыште тӱткытым самырык тукымлан ойырымо нерген Алина Кабаева темлен. Да тиде ой дене июнь тылзе мучаште Кугыжаныш Думын депутатше-влак келшеныт.

Калык дружина шке пашажым тӱҥалеш. Кундемнан рӱдӧ олан уремлаштыже моткоч шуко туткар-влак лийыт. Пытартыш 8 тылзе жапыште ола мучко 1300 осал пашам шуктымо. Тидыже кодшо ий дене таҥастарымаште 2 пачаш шукырак улеш. Утларакшым еҥ погым шолыштмаш-влак улыт. Тидым шотыш налын оласе уремым правам аралыше орган-влак тергаш тӱҥалыт. Ведомство пресс-службын паладарымыже почеш, эскерыше-влак кажне кечын уремыште тергыме пашам шукташ тӱҥалыт. А личный состав кажне кугарнян пашаке лектеш.

...

Надежда ФЕДОСЕЕВА,
филологи наукын кандидат

ФИНН-УГР ПИСАТЕЛЬВЛӒН КОНГРЕССВЛӒ

Финн-угор писательвлӓн пӹтӓришӹ Конгресс 1989 ин Мары Элӹштӹ, Йошкар-Олашты, ылын. Тӹдӹн девизшӹ: «Писатели в борьбе за мир, прогресс и взаимопонимание между народами» – «Халыквлӓ лошты келшӹмӓш, тыр, иктӹ-весӹм ынгылымаш дӓ прогресс верц кредӓлмӓштӹ писательӹн вӓржӹ». Российӹн Писатель ушемӹм вуйлатышы Сергей Михалков форумым пачын. Литератур кӹлвлӓм виӓнгдӹмӹ гишӓн шая кен. Николай Рыбаков конгресслӓн негӹцӹм пиштен. Финн-угор писательвлӓн Ассоциацин пӹтӓришӹ президентеш венгр профессор Петер Домокошым айырымы.
Кокшы вӓшлимӓш 1991 ин Финляндиштӹ, Эспо халашты (Хельсинки лишнӹ), «Родной язык – моя Родина» – «Туан йӹлмӹ – мӹньӹн шачмы вӓрем» лӹм доно эртен. Тӹдӹн покровительжӹ Теллерво Койвисто, Финляндин президентӹн пелӓшӹжӹ, ылын.
«Родная речь, отечественная литература – сегодня» – «Туан шая, отечественный сӹлнӹ шая – тагачы» кымшы Конгресс Венгрин Эгере халашты 1993 ин эртен. Тӹшкӹ Венгрин президентшӹ Арпад Генц толын. Ти конгресс гӹц ИНФ лӹмӓн информационный вестник лӓктӓш тӹнгӓлӹн. Тенгеок Петер Домокошын инициатива доно «Иду к живому брату» финн-угор поэзи антологи венгр, руш дӓ национальный йӹлмӹвлӓ доно лӓктӹн.
Эстонин Лохусалу (Таллинн лишнӹ) халашты нӹлӹмшӹ вӓшлимӓш 1996 ин ылын. Тӹдӹн «Мосты» – «Кӹвервлӓ» лӹмжӹ сӓрӹмӹ пӓшӓн керӓллыкшым анжыктен. Арво Валтонын инициатива доно эстон дӓ национальный йӹлмӹвлӓ доно финн-угор поэтессывлӓн антологивлӓм лыкмаш тӹнгӓлӓлтӹн. Тенгеок Арво Валтоным финн-угор писательвлӓн Ассоциацим вуйлатышеш айырымы.
Вӹзӹмшӹ Конгрессӹм Коми Республикӹн тӹнг халажы Сыктывкар 1998 ин вӓшлин. Тӹштӹ «Финно-угорская литература: общность и своеобразие мышления» – «Финн-угр литератур: шанымашын иканьжы дӓ айыртемжӹ» лӹм доно пӓшӓ кен.

...

Иван Горный

Вӹдваж

Паян сӓндӓлӹк – Хала кокла.
Кырык тӹр мычкы – шӹргӹ вашт:
Нар ганьы тумжы, кӱкшӹ нолгы,
Пӹркемжӹ дӓ олмавужат.

Кырык лӹвӓлнӹ аймылтылеш
Ялгорны курым-курымок.
А пакы – алык йӹр шыпшылтеш,
Кловой вӹдӓн Йыл яктеок.

...

Михаил Кудряшов

– Алло, тидӹ Захаров... Николай? Простьыда, ӓтя лӹмдӓм ам пӓлӹ.
– Николай Степанович. Колыштам, кӱ звоня?
– Николай Степанович, келесӹдӓ, тӓмдӓн вӓтӹдӓ Татьяна Васильевна... Захарова? Тенге?
– Вӓтем? Мӹньӹн вӓтем... Ах, да. Татьяна Васильевна... Таня... Ылын, а кӹзӹт иквӓреш... А малын келеш?
– Николай Степанович, колыштда. Цӹтӹдӓ. Тидӹ тетя ӹш¬тӹмӹ пӧрт гӹц звонят. Кердӹдӓ гӹнь, толда тиш.
– Тетя ӹштӹмӹ пӧрт гӹц? Малын?
– Николай Степанович, ынгылыда, пожалуйста, тидӹ телефон шая агыл. Цецаш тӓмдӓн сола гӹц «Скорый помощь» машинӓ толеш. Йори токыда пыра. Тӹшӓк толаш цацыда. Мӓ выченӓ. Кӹзӹтеш...

...

Геннадий Алексеев

Мӓмнӓн сола кым ӧлицӓӓн ылеш. Сола покшалнок пӱӓ улы, тӹшец кечӹял ганьы кым векӹлӓ кым ӧлицӓ шыпшылтеш: Кого ӧлицӓ, Кӱшӹл ӧлицӓ, Ӱл ӧлицӓ. Ӧлицӓвлӓ мычкы тошты годшы ошкы, куги, тополь, шол дӓ вес пушӓнгӹвлӓӓт шалген кеӓт. Кыдыжы пеле кошкенӹт гӹнят, эче виӓн ылыт, мӱлӓндӹшкӹ пингӹдӹ важым колтенӹт. Нӹнӹм элтӓлен нӓлӓш гӹньӹ, кым-нӹл эдемлӓн кидӹм кычаш келеш. Нӹнӹлӓн маняры и – иктӓт келесен ак керд, сола шачмы годшенок тӹдӹн цӹрежӹм переген шалгат, векӓт. Тӓ йори шӹндӹмӹ ылыт, тӓ солам ӹштӹмӹ годым куклыде кодыныт. Варажат пӹзӹлмӹм, пистӹм дӓ вес пушӓнгӹвлӓмӓт шӹндӓш цаценӹт, но шукынжы ӹлянен шоктыделыт: то вольык ташкен пӹтӓрен, то ӹшкеок кошкен пӹтенӹт. А ти шонгы пушӓнгӹвлӓ шалгат, кужы ӹлӹмӓш курымышты цилӓ ӱштӹ-шокшым, силан мардежӹм сӹнген лӓктӹнӹт. Кӓнгӹжӹм, шокшы годым, ӹмӹлӹштӹштӹ кӓндӓрӓт, шӹжӹм сола мычкы ӹлӹштӓшвлӓм шӓрен пиштӓт.

Соланажы кого агыл, цилӓжӓт шӹмлу сурт нӓрӹ веле. Но каждыйжы ӹшке сӹнӓн, ӹшке шотан. Утларакшы пу пӧртвлӓ улы: пингӹдӹ йӓктӹ дӓ кож преня доно лӱктӹмӹ ылыт. Нӹнӹм пӧрт хоза первирӓкшӹ ӹшкеок имни доно, кӹзӹтшӹ трактор доно шыпшыктен, южнамжы сола доно вимӓмӓт ӹштенӹт. Кымдемнӓ шӹргӹлӓн паян ылын, тӹдӹ солана лишнок лин. Кӹзӹт ӹнде мӹндӹркӹрӓк цӓкнен, шӹргӹ кӹцкӹлӓн иктӓ вӹц-куд уштышым ашкедмӹлӓ.

...

Идым тылзын коло кумшо кечынже 68 ий ончыч озанлык вуйлатыше Владислав Михайлович Медведков шочын. 23 ияш годымжо Медведево районысо «Семёновский» совхозышто агрономлан тыршаш тӱҥалын. Вара «Суртовскийыш» вончен, а 1977-2004-ше ийлаште «Овощевод» ушемын вуйлатышыже лийын. Суапле пашажлан «Знак Почёта», Октябрь Революций да Йошкар Знамя Паша орден-влак дене палемдалтын. Россий Федерацийын сулло агрономжо.

57 ияш лӱмгечыжым таче Волжск кундемысе Кабаксолаште шочын-кушшо печать пашаеҥ Иван Аркадьевич Андреев палемда. Паша корныжо Марий шанче да шымлыше институтышто тӱҥалын, умбакыже «Марий Эл» да «Кугарня» газет редакцийлаште шуйнен. 1993-1995-ше ийлаште Марий Эл президентын пресс-секретарьже лийын. Тыгак 2 ий Иван Аркадьевич кугыжаныш печать комитетын вуйлатышыже улмаш.

...