Иван Горный
Вӹдваж
Паян сӓндӓлӹк – Хала кокла.
Кырык тӹр мычкы – шӹргӹ вашт:
Нар ганьы тумжы, кӱкшӹ нолгы,
Пӹркемжӹ дӓ олмавужат.
Кырык лӹвӓлнӹ аймылтылеш
Ялгорны курым-курымок.
А пакы – алык йӹр шыпшылтеш,
Кловой вӹдӓн Йыл яктеок.
Кого карем гӹцӹн покашты,
Кыштакен ӱэ шалга ӹшкет,
Кӱэр ярышан рок пындашты
Пиш ӱштӹ вӹдваж шолеш вет.
Дӓ, шолын лӓктӹн, ӱлкӹ йога,
Дӓ акат кӹлмӹ телӹмӓт,
Ти вӹдӹм, лӹмӹн ӓтӹш поген,
Намалыт токы кӹзӹтӓт.
Эдемӹн церӹм лицӓ, маныт,
Ти вӹдшӹ вуйта первишен,
Тотшат лач свезӓ вӹдӹн ганьы,
Кымылын йӱнӹт шукердшен.
Мӹлӓнем тьотям тидӹ гишӓн
Ӹнянӹн шайыштын седок –
Лачок ӓль ямак вел первишӹ,
Ынгылаш ак ли тӧрӧкшок.
Хала коклаштыш ик солашты –
Раз Йымы пуйырен, кыш кет? –
Момоца гань изи томашты
Охотник ӹлен ик ӹшкет.
Техень дык силан дӓ тапката,
Нӓрӓштӓ, сӓмӹрӹк тум гань,
Анжалде иктӹмӓт пачкатан,
Шӹдӹжӹ ылде нимахань.
Дӓ шӹрен каштын охоткашкы,
Ма зверьӹм кычен, цилӓге,
Тидӓт хоть лижӹ манын палшык,
Пашкудывлӓлӓн со нӓнген.
Нӹнӹжӹ пиш жепленӹт тӹдӹм,
Ӹленӹт роды йых ганьок.
Лач иктӹ токы толмы йӹде
Йылатен йӓнгжӹм тыллаок.
Яратен колтен ик ӹдӹрӹм,
Ашкедӹн тӹ паян семняш.
– Тӹнь ма, тӹнь ма? – мыскылен-йӹрен
Ӓтяжӹ туран ядын вӓш, –
Незерлӓн родня агыл паян,
Шалгалтет цӓрӓгаля гань,
Шӓмӓнетшӓт – охотничаяш,
Пӓшӓ кынетшӹ нимахань.
Ӹдӹрем цевер тӧкӓ лин гӹнь,
Тӹлӓнет ам пу соикток.
Тос агыл мӹлӓм техень вингӹ,
Паяным мона тӹтеок...
Охотник мӹнгеш кен ӹжӓлӹн,
Сылыкын, лыкде юкымат.
Пичӓлӹм, кӹзӹм сага нӓлӹн –
Шӹргӹшкӹ веле корныжат.
Ӹлӹшӹ гань ынгылышыла
Чуч веле шыжген пушӓнгӓт.
Млоецӹн шӱм ак цӓрнӹ шылаш
Дӓ ак пыч ойхы изишӓт.
Шӹргӹ гӹц лӓктӹн кым суткашты
Изи солашкы, токыжок,
Моренӹм, сырмым поктыл каштын,
Но мӹнгеш толын охырок.
Ох, ма техень! Томажы кышты?!
Пӧрт вӓрӹштӹжӹ ломыж вел.
Лач ик пӧрт кодын пал лыкышты,
А кудышты цӹлт йылен кен.
–Тенгечӹ тагышец толевӹ
Худа эдемвлӓ тыр солаш
Дӓ ӱрлен-саслен йылатевӹ
Ӹлӹшвлӓнӓм, ма ылын яшт, –
Пашкуды шайыштын тӹдӹлӓн, –
Ӹш ӹжӓлӓеп иктӹмӓт.
Кыш арышывлӓ гӹцӹн шӹлӓт?
Пуштевӹ паян Хӧтькӓмӓт.
Ӹдӹржӹм пидӹнӹтӓт, тӧрӧк
Тагыш нӓнгенӹт сагашток,
Ӹвӓжӹ, шамде лӱдӹн, ӧрӹн,
Ӱл купеш ямын тӹшдеок...
Мӹлӓнем тьотям, пакылажы
Ма ылын, шайыштын ӹшке:
– Попенӹт, тӹ ӹдӹр варажы
Йыдпелӹн ытлен, шӹлӹн кен.
Кырык лӹвӓлнӹшӹ ялгорныш
Йӹвӹртӹн лӓктӹн ирӹ век,
Шагыртем тӹдӹм (ы)жатен цоргыж –
Уверӹм пӓлдӹртӹшӹ кек.
Худа эдемвлӓжӹ цакленӹт,
Кӱ сӓрнӓ тиштӹ ирокок
Дӓ поктен шоашок цаценӹт:
– Кыченӓ тидӹм соикток!..
Ах, Хала кокла – пӹц сӓндӓлӹк,
Йонгата вӓрет шукырак,
Кыцелӓ шӹлтӓш, атат пӓлӹ,
Цевер ӹдӹрӹм пакырак.
Лицӓжӹм укшвлӓ лыпшат, шырат.
Ялгорныш лӓктеш эчеӓт.
Трӱк тӹдӹ кымык вазы шыралт,
Силажы пӹтен шӱлӓшӓт.
Кыргыж толевӹ тупке веле
Дӓ шыпшыт калявач гӹц пиш,
Вот иктӹ кердмӹн колтыш шелӹн:
– Тӹлӓнет тӹкнӓ, черемис!..
Дӓ ӹдӹр пӹсӹ кӹзӹ донжы
Шыральы тӹдӹм туранок,
Варажы тӧрӧк ӹшке онгжым –
Дӓ вален шӹнзӹ юкдеок.
...Охотник тӹдӹм монат, таен
Дӓ шӹрен толын мыгилӓш,
Кавашты доно кердде паен.
Иктӓт ужделыт большы вӓш.
Попенӹт, вуйта шим тышманым
Йыл лишнӹ кравен шукы и,
Тӹкӓлде вик ӹшкежӹ ганьым.
Юкат варажы уке лин.
Хала кокла корны покашты,
Кыштакен ӱэ шалга ӹшкет,
Тӹ ӹдӹр колымы кытлашты
Пиш ӱштӹ вӹдваж шолеш вет.
Млоец дон кок ӹдӹр
Шӹргӹ тӹр лишӹцӹн, какляргыл,
Векӓт, иктӓ тӹжем иок
Кымдаок агыл кашкы ӓнгӹр
Талашен йога иканьок.
Неркӓштӹ тум лӹвӓлнӹ киӓ
Пиш кого кӱ лудалгырак,
Ялгорны тӹшкӹ тӧрӧк кеӓ –
Кӓнӓлтӓш вӓржӹ олакрак.
Дӓ кӓнӓш веле агыл каштыт
Ти сӹлнӹ вӓрӹшкӹ топлот
Мыжырын ӓли полкы доно
Дӓ йӓнглӓн ладнам, сусум мот.
Ӹдӹр-ӹрвезӹвлӓн тиштӓкен
Ӹлӹжӹн яратымашат,
Кыдыжын трӱкӹштӹ, вычыде
Кӹрӹлтӹн мытык курымжат.
Дӓ ик йых весӹлӓн первишӹм
Переген шайыштын седок,
Кыце млоецӹм цевер ӹдӹр
Яратен колтен шӱм вашток.
2
Веселӓ шошым. Ик тыр вадын
Мыры юк вӹсен ӓнгӹр вец,
Тӓгӱ то сусум шӱм гӹц лыктеш,
То сылыклана тӓнгжӹ верц.
А юкшы, юкшы – колышт пӹтет,
Тенгелӓ сӓрӓ литӹмӓш,
Тӓрвӓтӓ йӓнгӹм, вашт витӓрӓ,
Тӓнг донжы пиш линежӹ вӓш.
Вот шӹргӹ ло ялгорны доно
Ӓнгӹр тӹрӹшкӹ млоец миш,
Ӹдӹрӹм цаклыш неркӓ вӹлнӹ.
Кышецӹн тӹдӹ толын тиш?
– Мырызы ӹдӹр, пуры лижӹ!
Кыце лӹметшӹ, келесӓл?
Пӹтӓри ужам тӹньӹм тиштӹ, –
Пелештӓ млоец, йӹрӓлтӓл.
– Мырызы Роза маныт мӹньӹм,
Сагаэм шӹнзӹлдӓл тӹнят,
Кого кӱ вӹлнӹ вӓр ситӓлык,
Мыралтен пуэм эчеӓт.
Ӹрвезӹ шана: «Юкшы яжо,
Лицӓ цӹрежӹ укеок...»
– Иргодымат тиш толам, вычем, –
Ӹдӹрӹн юкшы – йӹнгӹлок.
А млоец со тӹшлӓ ӹдӹрӹм:
«Тӹрвӹжӹм шыпшеш вочыкрак,
Дӓ эче шӹгӹль пӹлӹш доны,
Нержӓт, анжалаш, когорак...»
Кым кечӹ ӹдӹр вычен, мырен,
Млоецӹн кайде аражат.
Ӹдӹрӹн шӱмӹш вазын ойхы,
Варажы цӓрнен мырыжат...
3
Жеп эртӓ. Теве ик тыр вадын
Ӓнгӹр тӹрӹш тӹ млоец миш,
Ӹдӹрӹм цаклыш неркӓ вӹлнӹ,
Ашкедӹ тӧрӧк тӹдӹн лиш.
Пиш цевер, яжо – анжен пӹтет,
Тӹрвӹжӹ – якшар ӹнгӹжок,
Чыката сары калявачан,
Итӹрӓ кӓпшӹ – опталмок.
– О пуры кечӹ, цевер ӹдӹр!
Кыце лӹметшӹ, келесӓл?
Пӹтӓри ужам тӹньӹм тиштӹ, –
Пелештӓ млоец, йӹрӓлтӓл.
Вӹкӹжӹ, ик юкымат лыкде,
Тусарен анжа ӹдӹрӓт.
– Тиш корным тӹлӓт кӱ ажедӹн? –
Ӹрвезӹ ядеш эчеӓт.
А ӹдӹр – ик юкат. Сагажы
Кӱ вӹлнӹ вӓрӹм млоец мо.
Дӓ попа, ядыштеш ик семӹнь,
А ӹдӹр – вуйта юкдеок.
Яжо ӹрвезӹм ужын, тӧрӧк
Яратен колтен ӹдӹрӓт,
Келесен веле тидӹм кердде,
Шеклӓнен йӹрӓлтӓлӓшӓт.
Вес вадешӓт тиштӓкен коктын
Шӱм ӱжмӹ семӹнь линӹт вӓш.
Млоецӹм иктӹ ӧрӹктӓрен,
Тыргыжландарен литӹмӓш.
Ӹдӹрӹн юкшы уке ылын
Дӓ попен ак керд воксеок.
Дӓ млоец, тидӹм пӓлен нӓлӹн,
Мам ӹштӓш ӧрӹн утлаок.
– Техеньӹ апай мӹлӓм ак кел, –
Келесен млоец, – ак келок,
Хоть иктӹн гӹцӓт цевер ылеш,
Тӓрвӓтен шӱмем ак кердок.
4
Ик кечӹн вады век вӓшлинӹт
Кок ӹдӹр тӹ неркӓ вӹлнок.
Мырызы Роза келесӓлӹн
Мам шанымыжым юкынок:
– Тӹнь ганеток ылам ылгецӹ,
Сек цӓшӓн лиӓм ыльы ач,
Яраташ тӓнгемӓт линежӹ,
Иквӓреш ӹлӓш курым гач...
Дӓ ямак ганьы трӱк лиӓлтӹн,
Вет ак ли вик ӹнянӓшӓт:
Пӹл укешток хӹдӹртен колтен,
Штурмала вӹсен мардежӓт.
Коэштӓлт кеен кашкы ӓнгӹр,
Кого кӱ вӹкӹ кӹшкӓлт шон,
Ӹдӹрвлӓм нӧртен икӓнӓштӹ,
Кердделыт ытлаш йӧнӹм мон.
Дӓ цӱдӓ – вашталт кен цӹрештӹ:
Еленжӹ лин цӹлт Розаок,
Тӹдӹжӹ, анеш, ик выртышты
Лин шӹнзӹ цишти Еленок.
Икӓнӓ-иктӹштӹм пиш анжат,
Акат кымалтеп сӹнзӓмӓт:
Кыце лиц мӹнь ганемжӹ, Роза? –
Но тӹдӹ ак керд попенӓт.
Изи тетявлӓ гань, веселӓн
Тӹнгӓлӹт ваштылаш иктӧр
Да тенгеок шӹп цӓрнен колтат,
Тама гӹц коктынат кен ӧрт.
Тумаят иктӹ гишӓн веле –
Тӹ млоец гишӓн коктынат:
– Кыш ямын тӹдӹ? – шана Роза, –
Мӹнь вычен шоктем сойтокат!
Кыштакен ылеш, ядындалаш
Пӹсӹ мардежет ылгецӓт,
Выртышты тӹдӹ пӓлен нӓлеш,
Келесӓ вара мӹлӓмӓт.
Еленжӹ анжылтеш йӹргецшӹ
Дӓ изигекӹм лишнӹжок
Сирень тӹшкӓштӹ ужын, ядеш
Сарвалымыла, йӓнг вашток:
– Изигек, мӹлӓм пурым ӹштӓй,
Тӹ млоец кышты ылеш вӓл?
Тӹдӹн солашкы вӹсен толай,
Кынам тиш толеш, пӓлен нӓл.
Изигек пӹсӹн вӹсен толеш.
– Уверем ойхан, мам попаш:
Млоецет кеен вады векӹ
Ӹдӹрӹм нӓлӓш вес солаш...
– Ӹдӹрӹм?.. Весӹм?.. Ам ӹнянӹ,
Мӹнь тӹдӹм шанем шукердшен, –
Пиш кого ойхы йӓнгӹш вацмык,
Юкшат Еленӹн пачылт кен.
5
Дӓ тидӹлӓн ӹнянен кердде,
Трӱк ӧрӹн колтен ӹшкежӓт,
Йонгата юкын пачаш-пачаш
Йӓнг ясын попен эчеӓт:
– Аксай, тӹнь вазынат шӱмешем
Пӹтӓри ужмем годымок,
Ӓнгӹр тӹрӹшкӹ, тиш, выченӓм
Ик тӹньӹм, тӹньӹм кечӹньок.
Сӧренӓт ыльы тишкӹ толаш,
Кого кӱ докы, тагачат,
Ӓй, ти кӱ ганьы лин шӱметшӹ,
Попашет уке шаяат?
Шаненӓм юкде тӹнь гишӓнет,
Йыленӓм юкде тыллаок,
Йӧртенжӹ кердеш кашкы ӓнгӹр,
Ти келгӹ ӓнгӹрӹн вӹдок.
Лач тенге пуйырен гӹнь мӹлӓм,
Мӹнь ӹдӹр курымем ӹшке
Тӹлзӓн йыдышты сотемдӓрем
Кӹзӹтшӹге, иргодшыге.
Вӹлецшӹ пӹсӹн кыдаш шуа
Косир выргемжӹм выртышток,
Хрестӓлеш онгжым дӓ тӹргештӓ
Шим вӹд пӧртемӹш юкдеок.
Дӓ тӹштӹ, маныт, ӹлӓ тӹдӹ.
Жерӓ шачмеш, тӹлзӓн йыдвашт,
Тӹ вӹд пӧртемӹш анжет гӹньӹ,
Ӹдӹрӹн лицӓ каеш раш.
Пуры дон шӹдӓн
Тидӹ ылын
Пиш шукердӹ перви тоштын.
Земля вӹлнӹ
Шокшы кечӹялвлӓ лошты
Ӹлӹж миэн
У ӹлӹмӓш йӹрӹм-вӓш,
Лижӹ манын
Эдем йыхлан соты цӓш.
Ик семняштӹ
Шошым шачыныт йӹгӹрвлӓ,
Анжен пӹтет –
Коктынат цевер ӹдӹрвлӓ.
Кушмы семӹнь
Цевергенӹт утлаок,
Кидӹштӹштӹ
Ашнен пӓшӓ цилӓок.
Изирӓкшӹ
Тӹнгӓл колта сусу мырым –
Юкшым колышт,
Шӹргӹжӓт тынгланен тырла,
Икмӓгӓлеш
Шишкаш цӓрнӓт кеквлӓӓт;
Анжал шӹндӓ
Йӹрӓлтӓлӹн кечӹжӓт.
Сад покшакы
Олен ашкед лӓкмӹкӹжӹ,
Ӹлӹштӓшвлӓм
Ниӓлтӓлеш ласкон, нӹжгӓн,
Дӓ кымалыт
Олмавувлӓӓт ӱлкок,
Вуйта шижӹт
Пуры йӓнгжӹм лачокок.
Кӱм вӓшлиэш,
Йӹнгӹл юкын попалталеш
Дӓ кымылын
Шотан житям согоньлалеш.
Дӓ эдемӹн
Кузен кеӓ кид-ялжат,
Кеклӓ вӹсӓш
Йӓмдӹ лиэш хоть-кышкат.
Цакла гӹньӹ
Пӹлгом гань кловой сӹнзӓжӹ
Пӓлӹдӹмӹ
Ясыланышым иктӓжӹм,
Ӓвӓ гань
Семӓлен анжа вӹкӹжок,
Дӓ тӧрлӓнӓ
Ясы икманярышток.
Вес ӹдӹржӹ
Техеньок цевер, нӓрӓштӓ,
Шӹмӓ валган
Когыньыштынат лицӓштӹ.
Сӹржӹ веле
Когоракшын тура пиш,
Анжал шӹндӓ –
Лучи ит ми тӹдӹн лиш.
Кышец эртӓ,
Тӹштӹ ойхы трӱк тӓрвӓнӓ,
Дӓ вычыде
Тама ясы цер ӹлянӓ,
Вылен вазеш
Свезӓ йӹрӓн хӓдӹрӓт,
Шӹдӹ пыра
Семня ло ӹлӹмӓшкӓт.
Теве икӓнӓ
Ӓтя дон ӓвӓ сӹгӹрӓлӹт
Дӓ тенгелӓ
Кок ӹдӹрлӓн келесӓлӹт:
– Ӹнде кӓпеш
Шонда тӓжӹ коктынат,
Жеп тӓлӓндӓ
Лӓктӓш кужы корнышкат.
Анжал толда,
Ма мӱлӓндӹштӹ ӹленӓ,
Мам эдемвлӓ
Труят палныла, йӹргецнӓ.
Идӓ монды
Тӹшлен анжаш йӓлӹмӓт,
Анжыкталда
Йӓллӓн ӹшкӹмдӓжӹмӓт!
Дӓ тӓрвӓнӓт
Кужы корныш кок ӹдӹрет,
Изирӓкшӹ –
Кымылангын, сусун йӹрен,
Когоракшы –
Турнам шӹлтен, юкдеок,
«Ӓви-ӓти,
Цевер кодда!» мандеок.
Цилӓ вӓре,
Кыш ашкедӹт, корным кычат,
Изирӓкшӹм
Тошты пӓлӹмӹлӓ вычат,
Пурым шанен,
Ӹшкелӓжӹ ӹштӓт таумат,
Ӱжӹн пыртат,
Шӹндӓт тотлы стӧл лошкат.
Когоракшым
Ужын колтат гӹньӹ, тӧрӧк
Шат тӹкӹлен
Шӹндӓт цилӓ капкам ӧрӹн.
Ӱштӹ йӓнгжӹм,
Худа шамжым шижӹтӓт,
Тӹдӹн доно
Лӱдӹт пелештӓлӓшӓт.
Цилӓ тидӹм
Когоракшы ужеш, колеш,
Изин-олен
Кӧргӹштӹжӹ шӹдӹ шолеш:
Тӹдӹн агыл
Вуйта цевер шыжаржат,
Пуры ылыт
Вуйта нинӹ коктынат.
«Акат пӓлеп,
Ак ынгылеп тидӹм йӓлжӹ,
Тенге гӹньӹ,
Шыжаремӹм мор хоть нӓлжӹ», –
Шим ыш пыра
Когоракын вуйыш трӱк,
Йӓнгжӹ вала
Шӹдӹ яре ӱлкӹ-ӱлк.
Йыд вазалеш.
Пӹц рӹмӓлгӹ – анжаш лӱдӹш! –
Йӹр мӱлӓндӹм
Шим леведӹш доно мӱдӹш.
Изирӓкшӹ,
Кужы корнеш янгылен,
Вацмы семӹнь
Ладнанок амален кен.
Тидӹм цаклен,
Шим пӓшӓжӹм кого ӹдӹр
Ӹштен шуэн
Ӹжӓлӓйӹде дӓ шӹдӹн, –
Мӱден пиштен
Шим рок лошкы йӹвӹртрӓк,
А ӹшкежӹ
Шӹлӹн вазын пакырак.
Ирӹ жерӓ
Паштек кузен якшар кечӹ.
Толын цевер,
Цолт аяран сотыгечӹ!
Когоракшы
Тидӹм ак уж воксеок:
Лин шагалын
Слӧпӧй сулык паштекшок.
Изирӓкшӹм
Корныгешӹвлӓ цакленӹт
Дӓ ӹлӹжтен
Йымы палшым дон сӹнгенӹт, –
Пуры шӱлӹш
Шӓрлен угӹцӹн йӹрвӓш,
Ире йӓнгӹм
Темен угӹц сусу цӓш.
Изирӓкет
Токышты слӧпӧй ӓкӓжӹм
Виден канден
Дӓ сарвален проц ӓвӓжӹм:
– Ӓви, простьы
Шӹдӓн самыньжым тӹнят,
Пурем кердеш
Тӹдӹн йӓнгжӹ эчеӓт.
Дӓ техеньӹ
Сотыгечӹм анжен, ужын.
Анзыцын
Ӹшкӹмжӹм йӓтлен, суен шужы...
Шӹдӹ, манытыш,
Тӓрвӓтӓ шӹдӹмок,
Пуры пурымок
Ӹлӹжтӓ соикток.
«У сем», №4, 2007
Вӹдваж
Паян сӓндӓлӹк – Хала кокла.
Кырык тӹр мычкы – шӹргӹ вашт:
Нар ганьы тумжы, кӱкшӹ нолгы,
Пӹркемжӹ дӓ олмавужат.
Кырык лӹвӓлнӹ аймылтылеш
Ялгорны курым-курымок.
А пакы – алык йӹр шыпшылтеш,
Кловой вӹдӓн Йыл яктеок.
Кого карем гӹцӹн покашты,
Кыштакен ӱэ шалга ӹшкет,
Кӱэр ярышан рок пындашты
Пиш ӱштӹ вӹдваж шолеш вет.
Дӓ, шолын лӓктӹн, ӱлкӹ йога,
Дӓ акат кӹлмӹ телӹмӓт,
Ти вӹдӹм, лӹмӹн ӓтӹш поген,
Намалыт токы кӹзӹтӓт.
Эдемӹн церӹм лицӓ, маныт,
Ти вӹдшӹ вуйта первишен,
Тотшат лач свезӓ вӹдӹн ганьы,
Кымылын йӱнӹт шукердшен.
Мӹлӓнем тьотям тидӹ гишӓн
Ӹнянӹн шайыштын седок –
Лачок ӓль ямак вел первишӹ,
Ынгылаш ак ли тӧрӧкшок.
Хала коклаштыш ик солашты –
Раз Йымы пуйырен, кыш кет? –
Момоца гань изи томашты
Охотник ӹлен ик ӹшкет.
Техень дык силан дӓ тапката,
Нӓрӓштӓ, сӓмӹрӹк тум гань,
Анжалде иктӹмӓт пачкатан,
Шӹдӹжӹ ылде нимахань.
Дӓ шӹрен каштын охоткашкы,
Ма зверьӹм кычен, цилӓге,
Тидӓт хоть лижӹ манын палшык,
Пашкудывлӓлӓн со нӓнген.
Нӹнӹжӹ пиш жепленӹт тӹдӹм,
Ӹленӹт роды йых ганьок.
Лач иктӹ токы толмы йӹде
Йылатен йӓнгжӹм тыллаок.
Яратен колтен ик ӹдӹрӹм,
Ашкедӹн тӹ паян семняш.
– Тӹнь ма, тӹнь ма? – мыскылен-йӹрен
Ӓтяжӹ туран ядын вӓш, –
Незерлӓн родня агыл паян,
Шалгалтет цӓрӓгаля гань,
Шӓмӓнетшӓт – охотничаяш,
Пӓшӓ кынетшӹ нимахань.
Ӹдӹрем цевер тӧкӓ лин гӹнь,
Тӹлӓнет ам пу соикток.
Тос агыл мӹлӓм техень вингӹ,
Паяным мона тӹтеок...
Охотник мӹнгеш кен ӹжӓлӹн,
Сылыкын, лыкде юкымат.
Пичӓлӹм, кӹзӹм сага нӓлӹн –
Шӹргӹшкӹ веле корныжат.
Ӹлӹшӹ гань ынгылышыла
Чуч веле шыжген пушӓнгӓт.
Млоецӹн шӱм ак цӓрнӹ шылаш
Дӓ ак пыч ойхы изишӓт.
Шӹргӹ гӹц лӓктӹн кым суткашты
Изи солашкы, токыжок,
Моренӹм, сырмым поктыл каштын,
Но мӹнгеш толын охырок.
Ох, ма техень! Томажы кышты?!
Пӧрт вӓрӹштӹжӹ ломыж вел.
Лач ик пӧрт кодын пал лыкышты,
А кудышты цӹлт йылен кен.
–Тенгечӹ тагышец толевӹ
Худа эдемвлӓ тыр солаш
Дӓ ӱрлен-саслен йылатевӹ
Ӹлӹшвлӓнӓм, ма ылын яшт, –
Пашкуды шайыштын тӹдӹлӓн, –
Ӹш ӹжӓлӓеп иктӹмӓт.
Кыш арышывлӓ гӹцӹн шӹлӓт?
Пуштевӹ паян Хӧтькӓмӓт.
Ӹдӹржӹм пидӹнӹтӓт, тӧрӧк
Тагыш нӓнгенӹт сагашток,
Ӹвӓжӹ, шамде лӱдӹн, ӧрӹн,
Ӱл купеш ямын тӹшдеок...
Мӹлӓнем тьотям, пакылажы
Ма ылын, шайыштын ӹшке:
– Попенӹт, тӹ ӹдӹр варажы
Йыдпелӹн ытлен, шӹлӹн кен.
Кырык лӹвӓлнӹшӹ ялгорныш
Йӹвӹртӹн лӓктӹн ирӹ век,
Шагыртем тӹдӹм (ы)жатен цоргыж –
Уверӹм пӓлдӹртӹшӹ кек.
Худа эдемвлӓжӹ цакленӹт,
Кӱ сӓрнӓ тиштӹ ирокок
Дӓ поктен шоашок цаценӹт:
– Кыченӓ тидӹм соикток!..
Ах, Хала кокла – пӹц сӓндӓлӹк,
Йонгата вӓрет шукырак,
Кыцелӓ шӹлтӓш, атат пӓлӹ,
Цевер ӹдӹрӹм пакырак.
Лицӓжӹм укшвлӓ лыпшат, шырат.
Ялгорныш лӓктеш эчеӓт.
Трӱк тӹдӹ кымык вазы шыралт,
Силажы пӹтен шӱлӓшӓт.
Кыргыж толевӹ тупке веле
Дӓ шыпшыт калявач гӹц пиш,
Вот иктӹ кердмӹн колтыш шелӹн:
– Тӹлӓнет тӹкнӓ, черемис!..
Дӓ ӹдӹр пӹсӹ кӹзӹ донжы
Шыральы тӹдӹм туранок,
Варажы тӧрӧк ӹшке онгжым –
Дӓ вален шӹнзӹ юкдеок.
...Охотник тӹдӹм монат, таен
Дӓ шӹрен толын мыгилӓш,
Кавашты доно кердде паен.
Иктӓт ужделыт большы вӓш.
Попенӹт, вуйта шим тышманым
Йыл лишнӹ кравен шукы и,
Тӹкӓлде вик ӹшкежӹ ганьым.
Юкат варажы уке лин.
Хала кокла корны покашты,
Кыштакен ӱэ шалга ӹшкет,
Тӹ ӹдӹр колымы кытлашты
Пиш ӱштӹ вӹдваж шолеш вет.
Млоец дон кок ӹдӹр
Шӹргӹ тӹр лишӹцӹн, какляргыл,
Векӓт, иктӓ тӹжем иок
Кымдаок агыл кашкы ӓнгӹр
Талашен йога иканьок.
Неркӓштӹ тум лӹвӓлнӹ киӓ
Пиш кого кӱ лудалгырак,
Ялгорны тӹшкӹ тӧрӧк кеӓ –
Кӓнӓлтӓш вӓржӹ олакрак.
Дӓ кӓнӓш веле агыл каштыт
Ти сӹлнӹ вӓрӹшкӹ топлот
Мыжырын ӓли полкы доно
Дӓ йӓнглӓн ладнам, сусум мот.
Ӹдӹр-ӹрвезӹвлӓн тиштӓкен
Ӹлӹжӹн яратымашат,
Кыдыжын трӱкӹштӹ, вычыде
Кӹрӹлтӹн мытык курымжат.
Дӓ ик йых весӹлӓн первишӹм
Переген шайыштын седок,
Кыце млоецӹм цевер ӹдӹр
Яратен колтен шӱм вашток.
2
Веселӓ шошым. Ик тыр вадын
Мыры юк вӹсен ӓнгӹр вец,
Тӓгӱ то сусум шӱм гӹц лыктеш,
То сылыклана тӓнгжӹ верц.
А юкшы, юкшы – колышт пӹтет,
Тенгелӓ сӓрӓ литӹмӓш,
Тӓрвӓтӓ йӓнгӹм, вашт витӓрӓ,
Тӓнг донжы пиш линежӹ вӓш.
Вот шӹргӹ ло ялгорны доно
Ӓнгӹр тӹрӹшкӹ млоец миш,
Ӹдӹрӹм цаклыш неркӓ вӹлнӹ.
Кышецӹн тӹдӹ толын тиш?
– Мырызы ӹдӹр, пуры лижӹ!
Кыце лӹметшӹ, келесӓл?
Пӹтӓри ужам тӹньӹм тиштӹ, –
Пелештӓ млоец, йӹрӓлтӓл.
– Мырызы Роза маныт мӹньӹм,
Сагаэм шӹнзӹлдӓл тӹнят,
Кого кӱ вӹлнӹ вӓр ситӓлык,
Мыралтен пуэм эчеӓт.
Ӹрвезӹ шана: «Юкшы яжо,
Лицӓ цӹрежӹ укеок...»
– Иргодымат тиш толам, вычем, –
Ӹдӹрӹн юкшы – йӹнгӹлок.
А млоец со тӹшлӓ ӹдӹрӹм:
«Тӹрвӹжӹм шыпшеш вочыкрак,
Дӓ эче шӹгӹль пӹлӹш доны,
Нержӓт, анжалаш, когорак...»
Кым кечӹ ӹдӹр вычен, мырен,
Млоецӹн кайде аражат.
Ӹдӹрӹн шӱмӹш вазын ойхы,
Варажы цӓрнен мырыжат...
3
Жеп эртӓ. Теве ик тыр вадын
Ӓнгӹр тӹрӹш тӹ млоец миш,
Ӹдӹрӹм цаклыш неркӓ вӹлнӹ,
Ашкедӹ тӧрӧк тӹдӹн лиш.
Пиш цевер, яжо – анжен пӹтет,
Тӹрвӹжӹ – якшар ӹнгӹжок,
Чыката сары калявачан,
Итӹрӓ кӓпшӹ – опталмок.
– О пуры кечӹ, цевер ӹдӹр!
Кыце лӹметшӹ, келесӓл?
Пӹтӓри ужам тӹньӹм тиштӹ, –
Пелештӓ млоец, йӹрӓлтӓл.
Вӹкӹжӹ, ик юкымат лыкде,
Тусарен анжа ӹдӹрӓт.
– Тиш корным тӹлӓт кӱ ажедӹн? –
Ӹрвезӹ ядеш эчеӓт.
А ӹдӹр – ик юкат. Сагажы
Кӱ вӹлнӹ вӓрӹм млоец мо.
Дӓ попа, ядыштеш ик семӹнь,
А ӹдӹр – вуйта юкдеок.
Яжо ӹрвезӹм ужын, тӧрӧк
Яратен колтен ӹдӹрӓт,
Келесен веле тидӹм кердде,
Шеклӓнен йӹрӓлтӓлӓшӓт.
Вес вадешӓт тиштӓкен коктын
Шӱм ӱжмӹ семӹнь линӹт вӓш.
Млоецӹм иктӹ ӧрӹктӓрен,
Тыргыжландарен литӹмӓш.
Ӹдӹрӹн юкшы уке ылын
Дӓ попен ак керд воксеок.
Дӓ млоец, тидӹм пӓлен нӓлӹн,
Мам ӹштӓш ӧрӹн утлаок.
– Техеньӹ апай мӹлӓм ак кел, –
Келесен млоец, – ак келок,
Хоть иктӹн гӹцӓт цевер ылеш,
Тӓрвӓтен шӱмем ак кердок.
4
Ик кечӹн вады век вӓшлинӹт
Кок ӹдӹр тӹ неркӓ вӹлнок.
Мырызы Роза келесӓлӹн
Мам шанымыжым юкынок:
– Тӹнь ганеток ылам ылгецӹ,
Сек цӓшӓн лиӓм ыльы ач,
Яраташ тӓнгемӓт линежӹ,
Иквӓреш ӹлӓш курым гач...
Дӓ ямак ганьы трӱк лиӓлтӹн,
Вет ак ли вик ӹнянӓшӓт:
Пӹл укешток хӹдӹртен колтен,
Штурмала вӹсен мардежӓт.
Коэштӓлт кеен кашкы ӓнгӹр,
Кого кӱ вӹкӹ кӹшкӓлт шон,
Ӹдӹрвлӓм нӧртен икӓнӓштӹ,
Кердделыт ытлаш йӧнӹм мон.
Дӓ цӱдӓ – вашталт кен цӹрештӹ:
Еленжӹ лин цӹлт Розаок,
Тӹдӹжӹ, анеш, ик выртышты
Лин шӹнзӹ цишти Еленок.
Икӓнӓ-иктӹштӹм пиш анжат,
Акат кымалтеп сӹнзӓмӓт:
Кыце лиц мӹнь ганемжӹ, Роза? –
Но тӹдӹ ак керд попенӓт.
Изи тетявлӓ гань, веселӓн
Тӹнгӓлӹт ваштылаш иктӧр
Да тенгеок шӹп цӓрнен колтат,
Тама гӹц коктынат кен ӧрт.
Тумаят иктӹ гишӓн веле –
Тӹ млоец гишӓн коктынат:
– Кыш ямын тӹдӹ? – шана Роза, –
Мӹнь вычен шоктем сойтокат!
Кыштакен ылеш, ядындалаш
Пӹсӹ мардежет ылгецӓт,
Выртышты тӹдӹ пӓлен нӓлеш,
Келесӓ вара мӹлӓмӓт.
Еленжӹ анжылтеш йӹргецшӹ
Дӓ изигекӹм лишнӹжок
Сирень тӹшкӓштӹ ужын, ядеш
Сарвалымыла, йӓнг вашток:
– Изигек, мӹлӓм пурым ӹштӓй,
Тӹ млоец кышты ылеш вӓл?
Тӹдӹн солашкы вӹсен толай,
Кынам тиш толеш, пӓлен нӓл.
Изигек пӹсӹн вӹсен толеш.
– Уверем ойхан, мам попаш:
Млоецет кеен вады векӹ
Ӹдӹрӹм нӓлӓш вес солаш...
– Ӹдӹрӹм?.. Весӹм?.. Ам ӹнянӹ,
Мӹнь тӹдӹм шанем шукердшен, –
Пиш кого ойхы йӓнгӹш вацмык,
Юкшат Еленӹн пачылт кен.
5
Дӓ тидӹлӓн ӹнянен кердде,
Трӱк ӧрӹн колтен ӹшкежӓт,
Йонгата юкын пачаш-пачаш
Йӓнг ясын попен эчеӓт:
– Аксай, тӹнь вазынат шӱмешем
Пӹтӓри ужмем годымок,
Ӓнгӹр тӹрӹшкӹ, тиш, выченӓм
Ик тӹньӹм, тӹньӹм кечӹньок.
Сӧренӓт ыльы тишкӹ толаш,
Кого кӱ докы, тагачат,
Ӓй, ти кӱ ганьы лин шӱметшӹ,
Попашет уке шаяат?
Шаненӓм юкде тӹнь гишӓнет,
Йыленӓм юкде тыллаок,
Йӧртенжӹ кердеш кашкы ӓнгӹр,
Ти келгӹ ӓнгӹрӹн вӹдок.
Лач тенге пуйырен гӹнь мӹлӓм,
Мӹнь ӹдӹр курымем ӹшке
Тӹлзӓн йыдышты сотемдӓрем
Кӹзӹтшӹге, иргодшыге.
Вӹлецшӹ пӹсӹн кыдаш шуа
Косир выргемжӹм выртышток,
Хрестӓлеш онгжым дӓ тӹргештӓ
Шим вӹд пӧртемӹш юкдеок.
Дӓ тӹштӹ, маныт, ӹлӓ тӹдӹ.
Жерӓ шачмеш, тӹлзӓн йыдвашт,
Тӹ вӹд пӧртемӹш анжет гӹньӹ,
Ӹдӹрӹн лицӓ каеш раш.
Пуры дон шӹдӓн
Тидӹ ылын
Пиш шукердӹ перви тоштын.
Земля вӹлнӹ
Шокшы кечӹялвлӓ лошты
Ӹлӹж миэн
У ӹлӹмӓш йӹрӹм-вӓш,
Лижӹ манын
Эдем йыхлан соты цӓш.
Ик семняштӹ
Шошым шачыныт йӹгӹрвлӓ,
Анжен пӹтет –
Коктынат цевер ӹдӹрвлӓ.
Кушмы семӹнь
Цевергенӹт утлаок,
Кидӹштӹштӹ
Ашнен пӓшӓ цилӓок.
Изирӓкшӹ
Тӹнгӓл колта сусу мырым –
Юкшым колышт,
Шӹргӹжӓт тынгланен тырла,
Икмӓгӓлеш
Шишкаш цӓрнӓт кеквлӓӓт;
Анжал шӹндӓ
Йӹрӓлтӓлӹн кечӹжӓт.
Сад покшакы
Олен ашкед лӓкмӹкӹжӹ,
Ӹлӹштӓшвлӓм
Ниӓлтӓлеш ласкон, нӹжгӓн,
Дӓ кымалыт
Олмавувлӓӓт ӱлкок,
Вуйта шижӹт
Пуры йӓнгжӹм лачокок.
Кӱм вӓшлиэш,
Йӹнгӹл юкын попалталеш
Дӓ кымылын
Шотан житям согоньлалеш.
Дӓ эдемӹн
Кузен кеӓ кид-ялжат,
Кеклӓ вӹсӓш
Йӓмдӹ лиэш хоть-кышкат.
Цакла гӹньӹ
Пӹлгом гань кловой сӹнзӓжӹ
Пӓлӹдӹмӹ
Ясыланышым иктӓжӹм,
Ӓвӓ гань
Семӓлен анжа вӹкӹжок,
Дӓ тӧрлӓнӓ
Ясы икманярышток.
Вес ӹдӹржӹ
Техеньок цевер, нӓрӓштӓ,
Шӹмӓ валган
Когыньыштынат лицӓштӹ.
Сӹржӹ веле
Когоракшын тура пиш,
Анжал шӹндӓ –
Лучи ит ми тӹдӹн лиш.
Кышец эртӓ,
Тӹштӹ ойхы трӱк тӓрвӓнӓ,
Дӓ вычыде
Тама ясы цер ӹлянӓ,
Вылен вазеш
Свезӓ йӹрӓн хӓдӹрӓт,
Шӹдӹ пыра
Семня ло ӹлӹмӓшкӓт.
Теве икӓнӓ
Ӓтя дон ӓвӓ сӹгӹрӓлӹт
Дӓ тенгелӓ
Кок ӹдӹрлӓн келесӓлӹт:
– Ӹнде кӓпеш
Шонда тӓжӹ коктынат,
Жеп тӓлӓндӓ
Лӓктӓш кужы корнышкат.
Анжал толда,
Ма мӱлӓндӹштӹ ӹленӓ,
Мам эдемвлӓ
Труят палныла, йӹргецнӓ.
Идӓ монды
Тӹшлен анжаш йӓлӹмӓт,
Анжыкталда
Йӓллӓн ӹшкӹмдӓжӹмӓт!
Дӓ тӓрвӓнӓт
Кужы корныш кок ӹдӹрет,
Изирӓкшӹ –
Кымылангын, сусун йӹрен,
Когоракшы –
Турнам шӹлтен, юкдеок,
«Ӓви-ӓти,
Цевер кодда!» мандеок.
Цилӓ вӓре,
Кыш ашкедӹт, корным кычат,
Изирӓкшӹм
Тошты пӓлӹмӹлӓ вычат,
Пурым шанен,
Ӹшкелӓжӹ ӹштӓт таумат,
Ӱжӹн пыртат,
Шӹндӓт тотлы стӧл лошкат.
Когоракшым
Ужын колтат гӹньӹ, тӧрӧк
Шат тӹкӹлен
Шӹндӓт цилӓ капкам ӧрӹн.
Ӱштӹ йӓнгжӹм,
Худа шамжым шижӹтӓт,
Тӹдӹн доно
Лӱдӹт пелештӓлӓшӓт.
Цилӓ тидӹм
Когоракшы ужеш, колеш,
Изин-олен
Кӧргӹштӹжӹ шӹдӹ шолеш:
Тӹдӹн агыл
Вуйта цевер шыжаржат,
Пуры ылыт
Вуйта нинӹ коктынат.
«Акат пӓлеп,
Ак ынгылеп тидӹм йӓлжӹ,
Тенге гӹньӹ,
Шыжаремӹм мор хоть нӓлжӹ», –
Шим ыш пыра
Когоракын вуйыш трӱк,
Йӓнгжӹ вала
Шӹдӹ яре ӱлкӹ-ӱлк.
Йыд вазалеш.
Пӹц рӹмӓлгӹ – анжаш лӱдӹш! –
Йӹр мӱлӓндӹм
Шим леведӹш доно мӱдӹш.
Изирӓкшӹ,
Кужы корнеш янгылен,
Вацмы семӹнь
Ладнанок амален кен.
Тидӹм цаклен,
Шим пӓшӓжӹм кого ӹдӹр
Ӹштен шуэн
Ӹжӓлӓйӹде дӓ шӹдӹн, –
Мӱден пиштен
Шим рок лошкы йӹвӹртрӓк,
А ӹшкежӹ
Шӹлӹн вазын пакырак.
Ирӹ жерӓ
Паштек кузен якшар кечӹ.
Толын цевер,
Цолт аяран сотыгечӹ!
Когоракшы
Тидӹм ак уж воксеок:
Лин шагалын
Слӧпӧй сулык паштекшок.
Изирӓкшӹм
Корныгешӹвлӓ цакленӹт
Дӓ ӹлӹжтен
Йымы палшым дон сӹнгенӹт, –
Пуры шӱлӹш
Шӓрлен угӹцӹн йӹрвӓш,
Ире йӓнгӹм
Темен угӹц сусу цӓш.
Изирӓкет
Токышты слӧпӧй ӓкӓжӹм
Виден канден
Дӓ сарвален проц ӓвӓжӹм:
– Ӓви, простьы
Шӹдӓн самыньжым тӹнят,
Пурем кердеш
Тӹдӹн йӓнгжӹ эчеӓт.
Дӓ техеньӹ
Сотыгечӹм анжен, ужын.
Анзыцын
Ӹшкӹмжӹм йӓтлен, суен шужы...
Шӹдӹ, манытыш,
Тӓрвӓтӓ шӹдӹмок,
Пуры пурымок
Ӹлӹжтӓ соикток.
«У сем», №4, 2007