Марий Эл республикын Элкӧргӧ паша министерствын 2008 ийыште ыштыме пашаже нерген министрын алмаштышыже, МВД штабын вуйлатышыже Алексей Новосёлов каласкала:Осал паша ыштымым иктешлымаш
Эртыше ийым иктешлымеке, кундемна мучко осал паша шагалеммым палемдаш лиеш. Марий Эл республик мучко чылаже 21945 осал паша ышталтын. 2007 ий дене таҥастарымаште тидыже 4,4%-лан иземын (РФ: -10,4%-лан; ПФО: -12,5%-лан). Чылажге 16731 уголов пашам тарватыме.
Элкӧргӧ паша министерствын тергымыже почеш, кундемыште 100 тӱжем еҥлан 2007 ийыште - 3248,7, 2008 ийыште - 3120,6 осал паша ышталтын.
Эн шуко осал паша кыдалаш да куштылго нелытан лийын. Чылажге - 16158. Нунын чотышт 75,7% гыч 73,6% марте иземын. А кугу нелытан осал паша 24,3% гыч 26,4% марте шукемын. Чумыр шотлымаште 5787-ыш (+3,7%) шуэш.
Осал пашан ик кумшо ужашыжым (34,3%) шолыштмаш айла. Кодшо ийын еҥын погыжым толымаш 9,8%-лан шагалемын. 2007 ий дене таҥастараш гын, 8348 гычын 7531 марте волен. Шолыштмаш кажне районышто иземын, лач Волжск олаште да Медведево районышто сӱрет вашталтын огыл.
Районлаште да олалаште пачерым толымаш (794) 29,4%-лан иземын. Утларакшым тыгай паша (291) Йошкар-Олаште лийын. А теве транспортым шолыштмаш 33,5%-лан кугемын. Нунын чотышко тыгак автомашинам шолыштмашат (191) пура. Эн шуко Йошкар-Олаште (99) да Медведево районышто (44) шолыштыныт.
Толымашынат чотшо изем толеш, чылаже 2469-шке (-11,3%) шуэш. Эн шукым (1960) республикынан рӱдӧ олаштыже палемдыме.
Агымашын чотшо 2007 ий дене таҥастарымаште 19,7%-лан шагалемын. Тидыже 167-шке шуэш. Шукыракшым Йошкар-Олаште палемдыме. Чылаже - 116.
Республикыште еҥым пуштмаш 127 гыч 133 (+4,7%) марте кушкын. Марий Элын рӱдӧ олаштыже - 44. Ятыр осал пашаже йӱшӧ вуя ышталтын.
Тазалыклан кугу нелытан эҥгекым конден, осал пашам лӱмын але шонен ыштымаш 6,3%-лан кушкын. Чумыр шотлымаште тиде 237–ыш шуэш. Тышечын 45,6%-ше мӧҥгыштӧ шургымаш гычын тӱҥалын.
2007 ий дене таҥастарымаште тӧртыкдымын саркуралым кучымо дене осал паша шукырак ышталтын. 2007 ийыште 74 лийын гын, 2008 ийыште тудо 109 марте кушкын.
Экономикыште осал паша ваштареш кучедалмаш
Экономикыште осал паша 2008 ийыште 5,2%-лан шукемын. Чылаже 2152 пашам лончылымо. Документ дене келшышын, утларакшым неле да чот неле паша-влакым палемдат. 2007 ий дене таҥастарымаште тудо кок пачаш кушкын (200 гыч 409 марте).
Экономикыште 68 шолыпналтышым тӱжваке лукмо. Тӱшка дене ыштыме экономик осалчык-влак 13 пачаш шукемын (19 гыч 251 марте).
УНП пашаеҥ-влак организоватлыме да практик мероприятийым эртарыме годым, налог да экономик сферыште 100 осал пашам палемденыт, нунын кокла гыч 34 неле да чот неле радамыш пура. Криминал паша-влакым шымлымеке, 45,6 млн. теҥге оксам пӧртылтымӧ. Криминал пашам чарымылан кӧра, федерал оксавиктыш 55,7 млн. теҥгелан пойдаралтын.
Наркотикым тӧртыкдымын кучылтмо дене кылдалтше паша-влак
Тиде сферыште пален налме осал паша 7,3%-лан шагалемын (827 гыч 767 марте). Эн шуко осал Йошкар-Олаште (473) ышталтын, молыжо районлаште: Волжск - 84, Медведево - 78, Звенигово - 47.
Тиде радамыште неле да чот неле осалчык 620 гана ышталтын, тышечын 439 - наркотиткым шаркалымаш.
Криминал пашам лончылымеке, тӧртыкдымӧ оборот гыч 93407 грамм наркотикым поген налме.
Мер осал пашам шижтарымаш да тудын ваштареш кучедалмаш
2007-ше ий дене таҥастарымаште эртыше ийыште мер осалчык кок пачаш шукемын (2694 гыч 5453 марте), нунын коклаште уремысе осал паша 72,2%-лан кушкын (2515 гыч 4332 марте). Республикысе калык илыме верын уремлаште осалчыкын ужашыже 19,7%-ыш шуын.
Неле да чот неле радамыш пурышо уремыште ыштыме осал паша 26,9%-ыш (1166) шуын.
Уремыште ыштыме осал пашам налаш гын, толымаш (34,8%) ончыл верыш лектеш. Тудо 22%-лан шукемын (1236 гыч 1508 марте). Ты радамым моло шолыштмаш-влакат шуят, нуно уремыште ыштыме чыла осалчык гыч 29,7%-ым айлат.
Осал пашан социал да криминологий могыржо
2008 ийыште осал пашам ыштыше-влак 10,2%-лан шагалемыныт (6559 гыч 5887 марте). Тышечын 1643 неле да чот неле, 4244 - кокла нелытан лийыныт. Осал пашам ыштыше-влак коклаште 822 - ӱдырамаш, 593 - тунемше ден студент-влак. Осал пашам ыштыше-влак гыч 60,9%-ын шке парышыже уке.
Осал пашам ыштыше-влак гыч 26,8% (1579 еҥ) йӱшӧ лийын.
Криминал пашам ыштшыше-влакын ик нылымше ужашыже (1504 еҥ) закон ончылно ондакат мутым кучен.
Йоча-влакын ыштыме осал пашашт 32,1%-лан иземын (822 гыч 558 марте).
Корно лӱдыкшыдымылыкым эскерымаш
2008 ийыште республикысе корнышто лийше эҥгек 2,9%-лан иземын (1225 гыч 1190 марте), тушто колышо-влак 1,8%-лан (167 гыч 164 марте), сусыргышо-влак 1,8%-лан (1635 гыч 1606 марте) шагалемыныт.
Йӱшӧ вуя машинам виктарыше-влаклан кӧра 101 корно туткар лийын. Тушто 169 еҥ сусырген, 15 еҥ ош тӱня дене чеверласен.
Тӱрлӧ профилактик пашам эртарымылан кӧра йолешке-влакын Корно правилым пудыртымаш шагалемын (299 гыч 276 марте).
132 корно туткар йоча-влак дене пырля лийын, тушечын 134 йоча сусырген, 7 икшыве колен.
Министрын алмаштышыже – МВД штабын вуйлатышыже
А.Г.Новосёлов