10 томан «Марий йылме мутерым» лишыл жапыште компьютерыштат ончаш лиеш. Кызыт В. Васильев лӱмеш Марий шанче-шымлыше институт да «Марий Эл Радио» электрон «Марий мутерым» ямдылат. Палашлан, 10 томан Марий мутерын икымше томжо 1990-шо ийыштак савыкталтын. Тудын тиражше тунам 25 тӱжем лийын. Кызыт кевытлаште ты мутер кодынат огыл. Тудым ыштымаште 20 наре ен тыршен. Шанче-шымлыше интситутын пашаеҥже-влак кызыт эше 11-ше томым ыштат, тушко диалект мут-влакым пуртат. Книган кӱлешлыкше мутат уке уло, а электрон мутер дене эшеат шукырак еҥ пайдаланен кертеш. Тудым 6 тылзе жапыште ыштен пытарышаш улыт. Марий мутерым Интернетыште вераҥдат, тыгак диск дене лукташ шонымаш уло.
Пытартыш кечылаште тӱняште у лӱдыкшӧ чер - сӧсна грипп шарлен толеш. Тӱнямбал тазалык ушемын палдарымыже почеш, тиде вирус еҥ-влак декат куснен кертеш. Теве Мексикыште тиде лӱдыкшӧ черлан кӧра, 100 утла еҥ колен. Россий Россельхознадзор тиде черым шижтараш Мексика да США гыч шылым пурташ чарен, тыгак Мексикыш каяш шонышо-влакым тидым вес ганалан кодаш темлат.
Марий Эл Республикын ял-озанлык министерствын палдарымыже почеш, мемнан кундемыште тиде чер лӱдыкшӧ кызыт уке. Вирусым ирсӧсна-влакат шаркален кертыт. Лишыл жапыште меман кундемыште профилактикым эртараш тӱҥалыт. Кызыт сӧснам ончышо-влаклан суртвольыкыштым петырамаште ашнаш темлат.
...
29 апрель. Увер йогын
30 апрель
Лӱмгече календарь
Вӱдшор тылзын кумлымшо кечынже пожар ваштареш кучедалше службын кечыже палемдалтеш. Тиде кечын 1649-ше ийыште руш кугыжа Алексей Михайлович калыкын лӱдыкшыдымылык шотышто кӱштыкым пеҥгыдемден.
1934-ше ийыште Курыкмарий район Кукшылиды ялыште агроном Зоя Васильевна Младшова шочын. Шочмо районысо «Дружба» колхозышто 27 ий агрономлан да 12 ий профком вуйлатышылан ыштен. 1970-1974-ше ийлаште Совет Ушем кӱшыл погынын депутатше лийын. Ял озанлык верч тыршымыжым, суапле пашажым моткоч кӱкшын акленыт: «Знак Почёта» орден дене палемденыт.
1958-ше ийыште Пошкырт вел Калтаса кундемыште бизнесъеҥ Александр Яковлевич Гайсин шочын. Шке шочмо велыштыже тудо «Гайана» ял озанлык ушемым вуйлата. Мер пашаштат кугу пагалымашым сулен: 7-ше да 8-ше марий погын-влакын делегатше лийын.
...
Вӱдшор тылзын кумлымшо кечынже пожар ваштареш кучедалше службын кечыже палемдалтеш. Тиде кечын 1649-ше ийыште руш кугыжа Алексей Михайлович калыкын лӱдыкшыдымылык шотышто кӱштыкым пеҥгыдемден.
1934-ше ийыште Курыкмарий район Кукшылиды ялыште агроном Зоя Васильевна Младшова шочын. Шочмо районысо «Дружба» колхозышто 27 ий агрономлан да 12 ий профком вуйлатышылан ыштен. 1970-1974-ше ийлаште Совет Ушем кӱшыл погынын депутатше лийын. Ял озанлык верч тыршымыжым, суапле пашажым моткоч кӱкшын акленыт: «Знак Почёта» орден дене палемденыт.
1958-ше ийыште Пошкырт вел Калтаса кундемыште бизнесъеҥ Александр Яковлевич Гайсин шочын. Шке шочмо велыштыже тудо «Гайана» ял озанлык ушемым вуйлата. Мер пашаштат кугу пагалымашым сулен: 7-ше да 8-ше марий погын-влакын делегатше лийын.
...
29 апрель
Лӱмгече календарь
Вӱдшор тылзын коло индешымше кечынже куштымаш кече палемдалтеш. Тиде кечын француз балетмейстер, хореографий сымыктышын теоретикше Жан Жорж Новер шочын. Тиде пайрем 1982-шо ий гыч палемдалтеш.
50 ияш лӱмгечыжым Параньга посёлкышто шочын-кушшо шанче-медик Ильдар Муназатович Ахметзянов палемда. Кӱшыл шинчымашым Горький оласе мединститутышто налын. Паша корныжо Санкт-Петербургысо шанче да шымлымаш институтышто тӱҥалын. 280 наре шанче пашан авторжо. Медицин шанче доктор, профессор. Кызыт Россий Федераций кугыжаныш службын советникше сомылым шуктен шога.
Кумдан палыме сӱретче да скульптор Анатолий Васильевич Медведев таче 64 ийым тема. Шочынжо тудо Саратов кундемысе Петровск олаште. Шукертак Йошкар-Олаш илаш куснен. Ятыр бюст да чапкӱн авторжо: Йошкар-Олаште марий классик С.Г.Чавайнлан чапкӱм лач тудын проектше почеш шындыме. Ончерже Россий элнан тӱрлӧ олалаштыже эртеныт. Олык Ипай лӱмеш премийын лауреатше. Марий Элын сулло сӱретчыже.
...
Вӱдшор тылзын коло индешымше кечынже куштымаш кече палемдалтеш. Тиде кечын француз балетмейстер, хореографий сымыктышын теоретикше Жан Жорж Новер шочын. Тиде пайрем 1982-шо ий гыч палемдалтеш.
50 ияш лӱмгечыжым Параньга посёлкышто шочын-кушшо шанче-медик Ильдар Муназатович Ахметзянов палемда. Кӱшыл шинчымашым Горький оласе мединститутышто налын. Паша корныжо Санкт-Петербургысо шанче да шымлымаш институтышто тӱҥалын. 280 наре шанче пашан авторжо. Медицин шанче доктор, профессор. Кызыт Россий Федераций кугыжаныш службын советникше сомылым шуктен шога.
Кумдан палыме сӱретче да скульптор Анатолий Васильевич Медведев таче 64 ийым тема. Шочынжо тудо Саратов кундемысе Петровск олаште. Шукертак Йошкар-Олаш илаш куснен. Ятыр бюст да чапкӱн авторжо: Йошкар-Олаште марий классик С.Г.Чавайнлан чапкӱм лач тудын проектше почеш шындыме. Ончерже Россий элнан тӱрлӧ олалаштыже эртеныт. Олык Ипай лӱмеш премийын лауреатше. Марий Элын сулло сӱретчыже.
...
Константину Коршунову - 90 лет
В этом году исполнилось бы 90 лет Константину Максимовичу Коршунову. Константин Коршунов (1919 - 2001) - заслуженный артист Марийской АССР, режиссёр, драматург, актёр, лауреат Государственной премии Республики Марий Эл.Яковлева Г.А. Драма К. Коршунова “Кӱдырчан ӱжара” (“Грозовое зарево”)
Драма К.Коршунова “Кӱдырчан ӱжара” (“Грозовое зарево”) (1968) относится к тем драматическим произведениям, которые отображало героические события в истории марийского народа. Действие в ней развертывается в годы первой русской революции среди крестьян Уржумского уезда. С высот современности потребность писателей сверить день нынешний с революционным прошлым обусловлено стремлением увидеть в человеке нашего времени черты духовного облика тех, кто стоял у истоков тех событий, понять героическую историю в свете современного сознания. Автор показывает влияние революционных идей на возрождение национального самосознание народа, высвечивая судьбы разных героев. Характеры их социально обоснованы, их нравственный облик раскрывается через отношение к народу.
...
Мастера спорта рождаются в Йошкар-Оле
В физкультурно-оздоровительном комплексе «Спартак» прошел Всероссийский мастерский турнир по дзюдо.
Об истории этих соревнований, их особенностях и шансах марийских спортсменов рассказал председатель Федерации дзюдо РМЭ, директор СДЮШОР по дзюдо Шакур ГИЗАТУЛЛИН.
- Шакур Мансуровым, расскажите об истории проведения мастерских турниров в Йошкар-Оле.
- Такие турниры проводятся с 1991 года, за это время в них приняло участие большое количество спортсменов, которые впоследствии добились очень высоких результатов. Например, Николай Ожогин стал чемпионом мира, а некоторые выступали даже в составе сборной России.
Отмечу, что второй год этот турнир рейтинговый, то есть победители йошкар-олинского турнира автоматически становятся членами сборной ПФО и принимают участие в международных соревнованиях и Кубке России.
Если говорить об особенностях подобных турниров, то победителям присваивают звания мастеров спорта, но при соблюдении некоторых требований: на турнире должны быть представлены как минимум десять регионов, пять федеральных округов, восемь весовых категорий, в которых должно быть не менее 12 спортсменов, из них двое - действующие мастера спорта.
...
Об истории этих соревнований, их особенностях и шансах марийских спортсменов рассказал председатель Федерации дзюдо РМЭ, директор СДЮШОР по дзюдо Шакур ГИЗАТУЛЛИН.
- Шакур Мансуровым, расскажите об истории проведения мастерских турниров в Йошкар-Оле.
- Такие турниры проводятся с 1991 года, за это время в них приняло участие большое количество спортсменов, которые впоследствии добились очень высоких результатов. Например, Николай Ожогин стал чемпионом мира, а некоторые выступали даже в составе сборной России.
Отмечу, что второй год этот турнир рейтинговый, то есть победители йошкар-олинского турнира автоматически становятся членами сборной ПФО и принимают участие в международных соревнованиях и Кубке России.
Если говорить об особенностях подобных турниров, то победителям присваивают звания мастеров спорта, но при соблюдении некоторых требований: на турнире должны быть представлены как минимум десять регионов, пять федеральных округов, восемь весовых категорий, в которых должно быть не менее 12 спортсменов, из них двое - действующие мастера спорта.
...
22 апрель. Увер йогын
24-26 апрельыште Мер Каҥаш «Марий форум» конференцийым эртара. Мутланымашке туныктышо, мер пашаеҥ, журналист-влак ушнат. Нуно шочмо йылмымын тачысе кечыже, мер калык куатым иктеш ушымо нерген кутыраш тӱҥалыт. Форум 24 апрельыште Мер-политик рӱдерыште (Йошкар-Ола, Гагарин урем, 8) почылтеш. Форум кышкарыште 26 апрельыште, Марий талешке кечын, Мер каҥаш «Талешкесортам» чӱкташ ужеш. Тунам кумылан-влак куд шагат эрдене лӱмлӧ, пагылыме еҥ-влакын чапкӱшт, мемориал оҥа воктене поро ой дене Марий талешке-влакым шарналатат да сортам чӱктат.
Марий Элын Пистель ушемже - Сергей Чавайнын,
Марий Эл композиор ушем - Иван Палантайын,
Марий кугажыныш универиситет - Василий Мосоловын,
М.Шкетан лӱмеш театрын артистше-влак – М.Шкетанын,
«ВийАр» самырык ушем- Репрессийыш логалше-влакын чапкӱшт деке чумргат.
Йошкар-Ола мучко пӧрталтше келыштарыме шарныктыше оҥа-влак декат пеледышым пыштат.
26 апрельыште Марий калыкын талешкыже Мамич Бердейлан Оршанка район Ернурышто 10 шагатлан, Вячеслав Абукаев-Эмгаклан Йошкар-Олаште Эшпай уремыште, писательын илыме пӧртыштыжӧ мемориал оҥа-влакым почаш палемдыме.
Тиде кечынак, 26 апрельыште «ВийАр» самырык ушем Йошкар-Ола уремыште «Мый марла ойлем» акцийым тӱҥалеш. 26 апрельыште Форум Майоров Шктен театрыште талешке кече лумеш эртарыме «Пелед, тӱзлане, ачамын мланде» пайрем концерт дене мучашлалтеш.
...
Марий Элын Пистель ушемже - Сергей Чавайнын,
Марий Эл композиор ушем - Иван Палантайын,
Марий кугажыныш универиситет - Василий Мосоловын,
М.Шкетан лӱмеш театрын артистше-влак – М.Шкетанын,
«ВийАр» самырык ушем- Репрессийыш логалше-влакын чапкӱшт деке чумргат.
Йошкар-Ола мучко пӧрталтше келыштарыме шарныктыше оҥа-влак декат пеледышым пыштат.
26 апрельыште Марий калыкын талешкыже Мамич Бердейлан Оршанка район Ернурышто 10 шагатлан, Вячеслав Абукаев-Эмгаклан Йошкар-Олаште Эшпай уремыште, писательын илыме пӧртыштыжӧ мемориал оҥа-влакым почаш палемдыме.
Тиде кечынак, 26 апрельыште «ВийАр» самырык ушем Йошкар-Ола уремыште «Мый марла ойлем» акцийым тӱҥалеш. 26 апрельыште Форум Майоров Шктен театрыште талешке кече лумеш эртарыме «Пелед, тӱзлане, ачамын мланде» пайрем концерт дене мучашлалтеш.
...
23 апрель
Лӱмгече календарь
Вӱдшор тылзын коло кумшо кечынже книган да автор праван тӱнямбалсе кечыже палемдалтеш. 1996-ше ийыште тиде пайрем нерген ЮНЕСКО увертарен.
Тиде кечынак 1932-шо ийыште режиссёр Сарра Степановна Кириллова шочын. Тиде талантан айдемын профессийым ойрымаште кугу рольым аваже Анастасия Гавриловна Страусова модын. Да паша корныжат М.Шкетан лӱмеш драмтеатрыште тӱҥалын: ончыч актристлан, а вара тӱҥ режиссёрлан тыршен. 13 ий режиссёрлан пашам ыштыме жапыште 30 утла спектакльым шынден, калык ончыко луктын. А 1975-ше ийыште Миклай Рыбаковын «Морко сем» драмыжым шындымылан кугыжаныш премий дене палемдалтын. Марий Республикысе сымыктышын сулло пашаеҥже. Марий Элын калык артисткыже.
А 1939-ше ийыште туныктыш пашаеҥ да шанче-эмлызе Роза Платоновна Четкарёва шочын. Ончыч Йошкар-Оласе эмлымверыште пашам ыштен, а 1978-ше ийыште Марий кугыжаныш педагогик институтын медподготовка кафедрыштыже тыршаш тӱҥалын. Тыште тудо кугурак туныктышо, доцент, а лу ий гыч кафедрын вуйлатыше лийын. Тӱҥ шотышто Роза Платоновна калык медициным шымлен. 60 утла шанче пашан авторжо. Марий Элысе шанчын сулло пашаеҥже.
...
Вӱдшор тылзын коло кумшо кечынже книган да автор праван тӱнямбалсе кечыже палемдалтеш. 1996-ше ийыште тиде пайрем нерген ЮНЕСКО увертарен.
Тиде кечынак 1932-шо ийыште режиссёр Сарра Степановна Кириллова шочын. Тиде талантан айдемын профессийым ойрымаште кугу рольым аваже Анастасия Гавриловна Страусова модын. Да паша корныжат М.Шкетан лӱмеш драмтеатрыште тӱҥалын: ончыч актристлан, а вара тӱҥ режиссёрлан тыршен. 13 ий режиссёрлан пашам ыштыме жапыште 30 утла спектакльым шынден, калык ончыко луктын. А 1975-ше ийыште Миклай Рыбаковын «Морко сем» драмыжым шындымылан кугыжаныш премий дене палемдалтын. Марий Республикысе сымыктышын сулло пашаеҥже. Марий Элын калык артисткыже.
А 1939-ше ийыште туныктыш пашаеҥ да шанче-эмлызе Роза Платоновна Четкарёва шочын. Ончыч Йошкар-Оласе эмлымверыште пашам ыштен, а 1978-ше ийыште Марий кугыжаныш педагогик институтын медподготовка кафедрыштыже тыршаш тӱҥалын. Тыште тудо кугурак туныктышо, доцент, а лу ий гыч кафедрын вуйлатыше лийын. Тӱҥ шотышто Роза Платоновна калык медициным шымлен. 60 утла шанче пашан авторжо. Марий Элысе шанчын сулло пашаеҥже.
...
22 апрель
Лӱмгече календарь
Вӱдшор тылзын коло кокымшо кечынже Мландым аралыме кече палемдалтеш. Тыгай акцийым икымше гана лач тиде кечын 1970-ше ийыште Америкыште эртареныт. Йӱла почеш, таче калык шке пӧрт воктенысе кумдыкым эрыкта, уремыште пушеҥгым шында да шӱкшакым пога.
Тыгак ты кечын секретарь-влакын пайремышт палемдалтеш.
1941-ше ийыште туныктыш пашаеҥ Нина Григорьевна Глушкова шочын. Свердлов кундем гыч Волжск олашке 1 №-ан школышко пашам ышташ толын. Умбакыже 4-ше да 7-ше №-ан школлаштат тыршен. 9 ий вуйлатышын алмаштышыжлан пашам ыштен. Тудын суапле пашажым аклыде кодымо огыл: Россий Федерацийысе школын сулло пашаеҥже лӱм дене палемдыме.
Тазалык аралтыш пашаеҥ Валерий Степанович Паймеровлан таче – 48 ий. Шкеже Шернур район Кукнур Ямкай ял гыч. Ончыч Шернурысо пӱ эмлыме верыште тыршен. 2004-ше ийыште тудо районысо погынын депутатше лийын. Кызыт Йошкар-Олаште ила да тыштак пашам ышта.
...
Вӱдшор тылзын коло кокымшо кечынже Мландым аралыме кече палемдалтеш. Тыгай акцийым икымше гана лач тиде кечын 1970-ше ийыште Америкыште эртареныт. Йӱла почеш, таче калык шке пӧрт воктенысе кумдыкым эрыкта, уремыште пушеҥгым шында да шӱкшакым пога.
Тыгак ты кечын секретарь-влакын пайремышт палемдалтеш.
1941-ше ийыште туныктыш пашаеҥ Нина Григорьевна Глушкова шочын. Свердлов кундем гыч Волжск олашке 1 №-ан школышко пашам ышташ толын. Умбакыже 4-ше да 7-ше №-ан школлаштат тыршен. 9 ий вуйлатышын алмаштышыжлан пашам ыштен. Тудын суапле пашажым аклыде кодымо огыл: Россий Федерацийысе школын сулло пашаеҥже лӱм дене палемдыме.
Тазалык аралтыш пашаеҥ Валерий Степанович Паймеровлан таче – 48 ий. Шкеже Шернур район Кукнур Ямкай ял гыч. Ончыч Шернурысо пӱ эмлыме верыште тыршен. 2004-ше ийыште тудо районысо погынын депутатше лийын. Кызыт Йошкар-Олаште ила да тыштак пашам ышта.
...
"Йоча муро" (mp3)
15 апрель. Увер йогын
Российыште бензин шулдештеш. «Росстанын» палдарымыже почеш, пытартыш ийласе акым ончалаш гын, бензин 18 теҥге деч шулдо. Но тӱрлӧ кундемлаште тудын акше ойыртемалтеш. Теве апрель тӱҥалтыште Озаҥыште ик литр 92 марке бензин кокла шот дене 15 теҥге шоген гын, Анадырьыште - 40 теҥге. Марий Элын кажне районыто бензинлан ак тӱрлӧ: 17 гыч 21 теҥге марте. Автомашинам вӱдышӧ-влакын эскерымышт почеш, Марий Элыште эн шерге бензин Шернур районышто.
Петербургышто Виктрой Цойлан чапкӱ лиеш. «Кино» группын ончылеҥжылан, колымо кечынже, монументым 2010 ий 15 августышто почаш шонат. Чапкӱм Санкт-Петербургышто кок верыште шындаш шонымаш уло. Тиде Рубинштейн урем, 13-шо номеран пӧрт, тушто 80-ше ийлаште Ленинградысе рок-клуб лийын, вес вер - «Камчатка» котельный, тушто Виктор шке жапыштыже кочегарлан пашам ыштен.
Ончылеҥ-влаклан чапкӱм мемнан кундемаштыт почыт.
26 апрельыште, Марий талешке кечын, сылнымут мастар Вячеслав Абукаев-Эмгаклан Йошкар-Олаште илыме суртыштыжо, Марий талешке Мамич–Бердейлан Оршанка районышто мемориал оҥа-влакым почыт.
Тений июнь тылзыште калык артист Павел Тойдемарын шочмыжлан 110 ий, сентябрьыште Марий Элын калык артисткыже Анастасия Тихонован шочмыжлан 100 ий темеш. Тидын лӱмеш нунын шочмо кундемыштышт мемориал оҥам почаш лийме.
Марий Кундемын шочмо кечынже, 4 ноябрьыште Йыван Кырлана чапкӱм воказл площадьыште вераҥдат.
...
Петербургышто Виктрой Цойлан чапкӱ лиеш. «Кино» группын ончылеҥжылан, колымо кечынже, монументым 2010 ий 15 августышто почаш шонат. Чапкӱм Санкт-Петербургышто кок верыште шындаш шонымаш уло. Тиде Рубинштейн урем, 13-шо номеран пӧрт, тушто 80-ше ийлаште Ленинградысе рок-клуб лийын, вес вер - «Камчатка» котельный, тушто Виктор шке жапыштыже кочегарлан пашам ыштен.
Ончылеҥ-влаклан чапкӱм мемнан кундемаштыт почыт.
26 апрельыште, Марий талешке кечын, сылнымут мастар Вячеслав Абукаев-Эмгаклан Йошкар-Олаште илыме суртыштыжо, Марий талешке Мамич–Бердейлан Оршанка районышто мемориал оҥа-влакым почыт.
Тений июнь тылзыште калык артист Павел Тойдемарын шочмыжлан 110 ий, сентябрьыште Марий Элын калык артисткыже Анастасия Тихонован шочмыжлан 100 ий темеш. Тидын лӱмеш нунын шочмо кундемыштышт мемориал оҥам почаш лийме.
Марий Кундемын шочмо кечынже, 4 ноябрьыште Йыван Кырлана чапкӱм воказл площадьыште вераҥдат.
...